Cối giã gạo bằng đá và ăng gô nuôi quân

Tham quan Bảo tàng Quân khu 5, nhiều đoàn khách đã dừng lại rất lâu, bồi hồi xúc động trước một hiện vật giản dị của một thời “vào sinh ra tử”: Cối giã gạo bằng đá và chiếc ăng gô đã bạc màu thời gian.

Thượng tá Trần Thị Anh Thư, Giám đốc Bảo tàng Quân khu 5, người trực tiếp đi sưu tầm hiện vật, hào hứng giới thiệu: “Hai kỷ vật thân thương này đã gắn bó, đồng hành cùng vợ chồng ông Trương Thọ và bà Hồ Thị Nhiều đi qua những năm tháng khốc liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Chúng không chỉ là vật dụng sinh hoạt bình thường mà đã trở thành chứng nhân lịch sử, kể lại câu chuyện về một “mái nhà nuôi quân”, về sự hy sinh lặng thầm của một gia đình bình dị đã bền bỉ cống hiến và hết lòng phục vụ cho cách mạng”.

Ông Trương Thọ (SN 1937) và bà Hồ Thị Nhiều (SN 1942), quê ở xã Quế Phú, huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam (cũ), nay là xã Xuân Phú, TP. Đà Nẵng, trong kháng chiến chống Mỹ làm công tác binh vận, vận chuyển, cất giấu, tiếp tế lương thực, thực phẩm, thuốc men, vũ khí trang bị phục vụ cho cách mạng tại địa phương.

Ông Trương Thọ trao cho Thượng tá Trần Thị Anh Thư, Giám đốc Bảo tàng Quân khu 5 chiếc ăng gô đựng cơm nuôi bộ đội, du kích. Ảnh: Bảo tàng Quân khu 5 cung cấp

Thời ấy, ông bà ban ngày thì ra đồng làm việc, đêm đến thì sử dụng chiếc cối được đẽo bằng đá để giã lúa thành gạo, nổi lửa nấu cơm rồi giấu kín trong ăng gô, tìm cách chuyển cho du kích, bộ đội đang trú ẩn trong những hầm bí mật quanh vùng. Ông Thọ kể, có những đêm, ông (hoặc bà) vừa ôm ăng gô cơm ra khỏi nhà đã nghe tiếng chó sủa râm ran, tiếng giày đinh lộp cộp của lính ngụy; mồ hôi lạnh sống lưng nhưng vẫn cố gắng dựa theo bóng tre, men theo bờ rào, quyết giữ cho bằng được phần cơm đưa đến tay chiến sĩ. Để bảo đảm nguồn lương thực nuôi quân, vợ chồng ông phải luôn dành dụm, không dám ăn no. Khi thấy anh em bộ đội, du kích được tiếp tế kịp thời, ăn ngon miệng, có sức khỏe để chiến đấu với quân thù thì vui lắm.

Chiếc cối đá gia đình ông Thọ dùng để giã gạo nuôi quân. Ảnh: Bảo tàng Quân khu 5

Năm 1968, địch càn quét, nghi ngờ gia đình đang nuôi giấu bộ đội, chúng bắt cả hai vợ chồng ông giam ở Nhà lao Hội An. Dù bị tra khảo bằng mọi hình thức hết sức dã man, ông bà vẫn một lòng kiên trung, quyết không khai báo, giữ trọn lời thề với cách mạng. Không khai thác được thông tin gì, đến năm 1969, chúng đành trả tự do cho ông bà. Ra tù, ông Thọ, bà Nhiều lại tiếp tục công việc nuôi giấu, tiếp tế, làm chỗ dựa vững chắc cho cách mạng.

Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, ông Trương Thọ năm nay đã 88 tuổi, tóc bạc phơ, mắt mờ dần theo năm tháng. Bà Nhiều đã ra đi mãi mãi sau một cơn tai biến năm 2021, để lại trong lòng người thân và đồng đội bao nỗi tiếc thương. Mỗi lần ngắm nhìn chiếc cối đá, chiếc ăng gô, ông Thọ lại nhớ đến dáng người vợ tảo tần canh bếp lửa, nhớ những bước chân lặng lẽ, kiên trung của bà trong những ngày tháng hiểm nguy thời chiến tranh.

Tháng 8/2025, trong chuyến đi sưu tầm hiện vật, Thượng tá Trần Thị Anh Thư đã ghé thăm gia đình và bày tỏ mong muốn đưa hai kỷ vật về trưng bày, giới thiệu. Ông Trương Thọ đồng ý hiến tặng và bảo: “Cất giữ trong nhà chỉ là của riêng mình, còn trao cho Bảo tàng sẽ lưu truyền cho mai sau, để lớp trẻ biết và trân trọng thì giá trị sẽ lớn hơn nhiều”.

Được biết, từ tháng 5/2025, Ban Giám đốc Bảo tàng Quân khu 5 đã tham mưu, đề xuất Bộ Tư lệnh Quân khu 5 ban hành Thư ngỏ về việc hiến tặng kỷ vật liên quan đến lịch sử Khu 5, và nhận được sự quan tâm, hưởng ứng của đông đảo các tầng lớp nhân dân. “Cán bộ, chiến sĩ chúng tôi biết ơn sâu sắc những tấm lòng đã tin tưởng gửi gắm hiện vật quý giá cho Bảo tàng, để những kỷ vật đó tiếp tục được gìn giữ, bảo quản, trưng bày và giới thiệu đến công chúng một cách khoa học, trang trọng và đúng giá trị, để những câu chuyện xúc động về những chiến công, cống hiến của một thế hệ anh hùng trên mảnh đất Khu 5 kiên trung sẽ sống mãi, hun đúc tinh thần trách nhiệm, lan tỏa những giá trị lịch sử quý giá, giáo dục truyền thống yêu nước, cách mạng cho các thế hệ hôm nay và mai sau” - Thượng tá Trần Thị Anh Thư khẳng định.

Đỗ Thị Ngọc Diệp