Có một Hà Nội trên cao nguyên

Có những vùng quê, từ một lần bén duyên gặp gỡ mà cảm xúc vẫn mãi vẹn nguyên, lòng luôn nhắc nhớ. Lâm Hà - miền quê của người Hà Nội lập nghiệp trên miền cao nguyên, trong cảm xúc của tôi là một địa danh nặng ân tình. Có lẽ vậy nên bước chân luôn thôi thúc trở về với nơi chốn đó… 

Cơ duyên cho chuyến thăm Lâm Hà (tỉnh Lâm Đồng) đầu tiên của tôi bắt đầu từ Đặng Trọng Hộ, người bạn thân từ thuở sinh viên. Tốt nghiệp đại học, Hộ lang thang qua nhiều nơi chốn, nhưng cuối cùng đã chọn được miền đất Nam Ban, một trong ba thị trấn hiện nay của huyện Lâm Hà để lập thân, lập nghiệp. Mười mấy năm đầu làm nghề thầy giáo, bạn đã sống, đã xây dựng một gia đình hạnh phúc giữa vùng quê ấy. Bạn tôi nói tiếng Nghệ, còn các con của bạn, dù sinh ra giữa đất Tây Nguyên nhưng lại phát âm giọng Hà Nội, lời ăn tiếng nói và phong cách ứng xử không khác mấy với những người láng giềng các cháu. Những người dân Hà Nội mang cốt cách Thăng Long đến với vùng đất cao nguyên, còn các cháu của tôi lại sinh ra, lớn lên giữa quê hương mới của người Hà Nội.

Cũng từ Hộ mà tôi đã có cơ hội mở rộng mối giao tình với nhiều bạn bè xứ ấy. Về với Lâm Hà, tôi như về với một vùng thân thuộc. Những địa danh gợi nhớ Thăng Long ngàn năm cùng với những làn điệu chèo Hà Tây, lớp ca trù Lỗ Khê, men rượu nồng nàn Cát Quế, hương vị phở Hà Nội và bánh cuốn Thanh Trì gia truyền cứ neo vào hồn tôi cảm giác lâng lâng mỗi lần nhớ và tức khắc muốn lên xe theo hướng Lâm Hà…

Như cuộc trở về của chúng tôi ngày mùa thu với đất trời Nam Ban. Đêm cao nguyên thoảng mùi khét cháy bazan và hương hoa lá núi đồi. Ở phía bìa rừng dưới chân Linh Ẩn Tự, ngọn thác Voi hùng vĩ vẫn thao thiết chảy. Dòng nước từ nguồn núi xa đổ về qua thị trấn dựng lên thành thác và nỉ non câu chuyện xưa về những đàn voi. Sự tích về ngọn thác này của người K’Ho nhắc về một mối tình gắn với cuộc chiến tranh giữa hai bộ tộc trong ký ức lịch sử mà đến bây giờ, người Lâm Hà vẫn thường truyền nhau thiên tình sử đó. Trong ngôi nhà gỗ giữa vườn cà phê bên thác, tôi cùng Đặng Trọng Hộ và những người bạn xứ này lại có một đêm giao tình thân thiết. Dù mỗi người bạn là mỗi góc riêng tư nhưng tôi cảm nhận họ gắn bó với xứ sở này, yêu quê hương này bằng một tình yêu máu thịt. Có người là hậu duệ của dân tộc K’Ho bản địa, chủ nhân của huyền thoại thác Voi, như anh bạn K’Thế ngồi kia đang mân mê chén rượu và nhẩm hát dân ca tầm pớt, yalyau. Có người đến Lâm Hà vào tuổi thanh niên cách đây vài ba chục năm như nhạc sĩ Nguyễn Tấn Hùng quê ở Bắc Ninh đang gõ phách giao duyên quan họ và ca sĩ Minh Huệ người Hà Tây thì uốn lưỡi lẩy chèo. Còn chàng trai trẻ Nguyễn Minh Tuấn có thú sưu tầm những kỷ vật gắn với thời mở đất của người Hà Nội nói ít, cười nhiều. Mỗi người cùng san sẻ những ký ức riêng, chung. Đất ấm tình người bởi những duyên nợ, bởi nghĩa nặng tình dài…

* * *

Trẻ em ở Nam Ban (huyện Lâm Hà).

Thuở là một phóng viên mới bước vào nghề, tôi được lãnh đạo báo địa phương giao nhiệm vụ phụ trách địa bàn Lâm Hà. Ngày ấy, huyện vừa thành lập từ nền tảng vùng kinh tế mới, gian khó trăm bề, cơ sở vật chất chưa mấy khang trang, dân còn nghèo mà cán bộ cũng chưa khá giả. Nhưng bù lại cho cái nghèo vật chất là nghĩa tình thấm đẫm.

Cán bộ huyện hầu hết là người cũ của vùng kinh tế mới, nên gia đình thì ở Nam Ban mà họ phải ra thị trấn Đinh Văn làm việc, cách nhà hơn 20 cây số, đầu tuần đạp xe đi hết tuần mới về nhà. Hầu hết cán bộ, nhân viên Huyện ủy, UBND và các ban, ngành của huyện đều ăn cơm ở bếp ăn tập thể. Là nhà báo về huyện công tác, tôi cũng được báo một phần cơm khách. Bữa cơm tối ở nhà ăn vừa như là những cuộc trao đổi công việc, vừa như một buổi sinh hoạt tập thể ấm cúng và thú vị, đầy tình thân, giao cảm. Cán bộ người Hà Nội trên đất mới hầu hết đều mê văn chương, ca hát và hình như người nào cũng có chút năng khiếu về lĩnh vực này.

Cũng từ những bữa cơm tập thể ở cơ quan huyện và những lần được các anh mời về làng ăn cỗ mà tôi đã được tiếp cận với khá nhiều cây bút ở xứ Lâm Hà. Trộm vía, bây giờ thì họ đã thành những người chuyên tâm với văn chương, hầu hết trở thành nhà thơ có thẻ, như: Phan Hữu Giản (nguyên Bí thư Huyện ủy), Nguyễn Gia Tình (nguyên Trưởng Ban Tuyên giáo Huyện ủy), Nguyễn Thánh Ngã, Lê Văn Hiếu (làm vườn), Vương Hạnh (thợ làm gạch) rồi Đoàn Đức Huyến (thầy giáo dạy môn Hóa học ở Trường THPT Thăng Long)… Không ít lần, tôi đã cùng các bạn đồng nghiệp góp sức với Bí thư Huyện ủy Phan Hữu Giản tổ chức các cuộc thi văn học, các chương trình thơ nhạc, rồi mời cả các văn nghệ sĩ có tiếng trong tỉnh, trong nước về Lâm Hà ngâm thơ, hát nhạc cho bà con huyện mới thưởng thức. Chắp nối ký ức về những tháng ngày gian khó đầu thập niên chín mươi của thế kỷ trước, tôi nhớ về Lâm Hà, về bạn bè nơi ấy là một nỗi nhớ miên man với biết bao kỷ niệm nồng ấm tình người…        

Trung tâm huyện Lâm Hà hôm nay.

Nhắc đến thầy Đoàn Đức Huyến lại hồi ức ngày đầu gặp ông. Thầy Huyến là giáo viên chuyên Hóa của Trường Chu Văn An (Hà Nội) xung phong vào dạy học cho con em thủ đô xa quê. Đêm ấy, ở khu tập thể tồi tàn của Trường THPT Thăng Long, bên ấm trà thơm, thầy đọc tôi nghe bài thơ “Tiếng chiêng huyền thoại”. Tôi đã rất bất ngờ và xúc động khi cảm nhận những vần thơ tinh tế của ông thầy giáo dạy khoa học tự nhiên viết về di sản văn hóa Tây Nguyên, đã xin chép bài thơ ấy về đăng lên tuần san Lâm Đồng. Khi khơi đúng mạch cảm xúc, thầy Huyến đã mở lòng “công bố” với tôi nhiều bài thơ mà từ lâu ông lặng lẽ viết, viết cho riêng mình. Hôm nay tôi về Nam Ban, thầy Huyến đã rũ gót trần đi xa từ lâu. Bước chân vô tình đưa tôi đến bên cầu suối Cạn, dòng suối gắn với kỷ niệm của bao chàng trai, cô gái một thời “kinh tế mới”. Ngắm dòng suối miệt mài tuôn chảy, tôi nhớ về người thầy giáo đã trao gửi cả cuộc đời tâm huyết của mình nơi đây, và nhớ những dòng thơ ông dành cho người con gái duy nhất trong cuộc đời mình: “Mỗi lần đi qua suối Cạn/ Anh lại dừng chân ngẩn ngơ/ Tưởng đâu em đang giặt áo/ Có đâu về Bắc bao giờ…”. Lòng tôi cũng như hòa cảm cùng nỗi da diết của người đàn ông độc thân đã về thiên cổ: “Suối ơi hãy bốc thành hơi/ Làm mây bay về ngoài đó/ Hãy mưa xuống niềm thương nhớ/ Núi rừng đã gửi vào mây…”

Gần một nửa thế kỷ trôi qua, vùng quê Lâm Hà đã có những thay đổi vô cùng lớn lao. Nhưng cũng chừng đó thời gian, mỗi thân phận, mỗi cuộc đời ở xứ sở này cũng đã phải trải qua biết bao bổng trầm, thăng giáng…

Uông Thái Biểu