Phượt ở Buôn Ma Thuột… (bài 4)

Bài 4: Vị quê hương trong ẩm thực

Níu chân biết bao người con trên khắp mọi miền Tổ quốc đến sinh cơ, lập nghiệp, những đặc sản quê nhà cũng theo chân họ, làm giàu thêm ẩm thực cho phố núi Ban Mê. Ít nơi nào có thể chiều lòng mọi thực khách như ở Buôn Ma Thuột. Với 40 dân tộc anh em cùng sinh sống, nơi đây văn hóa ẩm thực độc đáo của nhiều tỉnh thành, của ba miền Bắc – Trung – Nam cùng tụ hội, bạn sẽ dễ dàng “gặp quê hương trên mọi quê hương” qua từng đặc sản.

Chúng tôi có anh bạn làm nghề tài xế. Thâm niên hơn 20 năm gắn bó với nhiều cung đường, bạn có một “thư viện khổng lồ” về thông tin ẩm thực với những hiểu biết khá tường tận. Bạn đúc rút được đặc trưng các món ăn miền Bắc với vị vừa phải, không quá chua, không quá cay; ẩm thực của người miền Trung đậm đà với vị cay, mặn; miền Nam với vị ngọt, cay, béo (của nước cốt dừa). 

Có dịp rong ruổi nhiều nơi nhưng bạn vẫn tấm tắc về cái sự phong phú, giàu có và dễ “hợp gu” thực khách của các món ăn ở Buôn Ma Thuột. Như để chứng thực về cái độ sành ăn của mình, bạn giới thiệu một menu rất hấp dẫn: “Này nhé, Bắc – Trung – Nam đủ cả. Nào phở, bún chả Hà Nội; bánh đa cá rô đồng Thái Bình, bánh đa cua Hải Phòng; những đặc sản trứ danh của người dân miền Trung có miến lươn xứ Nghệ (Nghệ An), bún bò Huế, mì Quảng, cao lầu, bánh bột lọc, lẩu gà lá é (Phú Yên)… Sắc màu ẩm thực của miền Nam cũng khá đa dạng, trong đó phải kể đến nhiều món ngon như hủ tiếu, bánh tráng Trảng Bàng, lẩu mắm, lẩu cá linh. Nếu đi tìm đặc sản của riêng Ban Mê, đừng quên bún đỏ, gà nướng cơm lam, lẩu cá lăng Sêrêpốk, chả cá thác lác…”.

Các món ăn của đồng bào Êđê khi chế biến phần lớn đều dùng chày để giã gia vị, xào trên bếp củi hoặc nướng trên than hồng.

Ẩm thực phố núi rất đặc biệt, bạn có thể bắt gặp phong vị của ba miền ở các quán ăn trên cùng một tuyến phố như: Lê Hồng Phong, Lê Duẩn, Hoàng Diệu, Nguyễn Công Trứ, Lê Thánh Tông, Phan Bội Châu… Nơi đây, cái sự chiều lòng còn ở chỗ cùng một món ăn, thực khách có thể được thưởng thức nhiều hương vị khác nhau, tạo nên những hấp dẫn riêng có. Ví như cùng một món cháo lòng, nhưng người miền Bắc sẽ nấu hơi sệt, hạt gạo chín nhừ, cháo sẫm màu huyết, được điểm thêm ít lát gừng để tạo vị thơm; cháo lòng Bình Định, Phú Yên, miền Nam sẽ có màu trắng ngà, cay nồng mùi tiêu, được ăn kèm cùng giá sống, bánh hỏi, bánh quẩy. Cũng kho gà đồi, nhưng có những hàng quán dùng sả, ớt, gừng theo cách của người miền Bắc để tạo vị đậm đà; miền Trung thường dùng củ nén, lá chanh, kho gà dạng nước; với người miền Nam, món ăn này có phần ngọt hơn nhờ nêm nếm các loại gia vị, nước cốt dừa.

Dạ dày “biểu tình”, sôi réo, không thể cưỡng được sự hấp dẫn gọi mời của các món ăn, bạn dẫn chúng tôi đi thưởng thức lẩu gà lá é ở đường Phan Bội Châu. Chủ quán là chị Đoàn Thị Tuyết Ngân, chị vui vẻ và xởi lởi giới thiệu: Cùng với sự công phu, tỉ mỉ trong khâu sơ chế, tẩm ướp gia vị, điểm cộng mà khách nhớ và dành nhiều đánh giá tốt cho quán của chị là vị cay nồng, cùng mùi thơm đặc trưng của lá é Phú Yên. Lá é có thể mua tại chỗ ở đây nhưng chị vẫn muốn giữ hồn cốt của món ăn quê nhà nên cất công đặt mua ở Phú Yên gửi lên.

Ấm bụng với món lẩu gà lá é, anh bạn tài xế dẫn chúng tôi vào buôn Kô Siêr, phường Tân Lập với bình luận không khỏi tò mò: “Đến Buôn Ma Thuột mà chưa thưởng thực ẩm vị của đồng bào bản địa thì thật hoài phí”. 

Thơm nồng món lẩu gà lá é. Ảnh: Ngân Tuyết

Bên bếp lửa trong ngôi nhà dài, chị H’Zim Niê đang dạy cho con trai, con gái cách nấu các món ăn truyền thống, như cách mà ngày trước mẹ, bà đã dạy cho chị. Thế hệ trước dạy thế hệ sau, vị ẩm thực cứ như thế trao truyền trong đời sống bình dị của đồng bào Êđê một cách chân chất. Các món ăn được chị chế biến cũng không quá cầu kỳ, trong đó phần lớn đều dùng chày để giã gia vị, xào trên bếp củi hoặc nướng trên than hồng. Một cách tự nhiên, mọi nguyên liệu hòa quyện vào nhau, trở nên đậm vị hơn. Gắn bó và chủ yếu lấy nông nghiệp làm chính, ngoài hạt lúa, hạt bắp, củ khoai nuôi lớn ước mơ bao thế hệ thì những loại cây trồng trên nương rẫy, vườn nhà như: lá sắn, quả núc nác, cà đắng, lá ngò gai, chùm ớt xiêm xanh, sả… đã trở thành thứ nguyên liệu không thể thiếu cho món ăn cuốn vị của đồng bào. Từ nguyên liệu đơn giản đấy, sau khi được giã, xào thì hòa vị cùng ớt, sả, tạo ra món ăn độc đáo, hấp dẫn.

Chị H’Zim cười nói: “Thứ làm nên hương vị đặc trưng - cay và đắng trong ẩm thực của đồng bào Êđê là ớt xiêm xanh, hạt muối, đôi khi thêm một vài gia vị như lá é, củ nén, ngò gai… Từ rất xưa, chính vì sống gắn bó với rừng, với nương rẫy mà các aê, aduôn, ama, amí (ông, bà, bố, mẹ) đã biết pha trộn các gia vị với nhau vừa hấp dẫn vị giác lại tốt cho sức khỏe”.

Nghe chị H’Zim giới thiệu, chúng tôi lại nhớ đến Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam 2017 H’Hen Niê. Trên trang cá nhân, cô gái Êđê sinh ra từ buôn làng rồi thành danh này đã nhiều lần chia sẻ các clip tự tay nướng cá, giã cà đắng… làm ra các món ăn đặc sản của dân tộc mình. Hành trình xa quê để lập nghiệp, hành trang cô mang theo khi đến phố thị phồn hoa cũng không thể thiếu hương vị của cà đắng, cá khô nướng trên bếp củi để thấm vị quê nhà cho thỏa niềm nhớ mong. Với người con sinh ra, lớn lên trên mảnh đất này như H’Hen, tìm về với món ăn truyền thống không chỉ là nhớ, là thèm mà còn là niềm tự hào, trân trọng với văn hóa ẩm thực mà cha ông đã trao truyền.

Những món ăn đậm vị của đồng bào Êđê.

Tạm biệt gia đình chị H’Zim, anh bạn dẫn chúng tôi đi giới thiệu những quán ăn bình dân ẩm thực của đồng bào bản địa trên đường Hùng Vương, trong buôn Akô Dhông. Những món ăn dân dã trong bữa ăn hằng ngày của đồng bào đã tạo dấu ấn về phong vị ẩm thực cho vùng đất này. Nhiều hàng quán ở Buôn Ma Thuột đã chọn đưa vào thực đơn cơm văn phòng. Mỗi suất cơm toàn đặc sản theo mùa, nào là: đu đủ giã, bắp chuối giã đậu phộng, bông so đũa xào, quả núc nác xào, măng xào ớt, lá mì xào, vếch bò, canh cà đắng cá khô, canh bột,… khiến thực khách cảm tưởng như đang trong chái bếp, nghe mùi khói ngai ngái, mùi nồng thơm nhưng cay đượm của ớt xiêm xanh. Dung dị thôi nhưng “đưa mắt” người nhìn theo một cách rất cuốn; dân dã nhưng thấm sâu vào vị giác cái vị cay, đắng nhưng thơm nồng, đậm vị để ăn rồi nhớ mãi.

Nhớ thật! Đã hiểu sao anh bạn mình cứ xoắn xuýt lời mời: “Đến Buôn Ma Thuột mà chưa thưởng thực ẩm vị của đồng bào bản địa thì thật hoài phí”.

Đất đỏ bazan Ban Mê trù phú níu chân người mọi miền đến và ở lại sinh cơ, lập nghiệp. Cộng đồng các dân tộc sinh sống và giao lưu, văn hóa ẩm thực cũng có sự hòa quyện và biến tấu. Đặc sản lưu giữ hồn quê của những người con xa xứ lại gọi mời thực khách muôn phương.

Nhưng thưởng thức các món ăn rồi mà chưa nhâm nhi một ly cà phê chính hiệu Buôn Ma Thuột thì cũng thật hoài phí. Chúng tôi lại muốn mượn ý của anh bạn tài xế để nhắn gửi như một lời mời bạn nhé…!!!

Bài cuối: Say men vị ở điểm đến cà phê của thế giới

Việt Minh Khôi