Lại bàn về khẩu hiệu

Vấn đề đề cập ở bài viết này không mới, bởi dư luận cũng đã từng "dậy sóng" với những câu khẩu hiệu phản cảm, ngô nghê kiểu như: “Vượt đèn đỏ chỉ dành cho người ít học!”, “Lái xe thể hiện bản chất con người”, “Thảm họa tai nạn giao thông - Hãy hành động ngay!”, “Ra sức thi đua thực hiện phong trào toàn thành phố xây dựng nông thôn mới”,“Nhiệt liệt chào mừng ngày Thương binh liệt sĩ”...

Không mới nhưng vẫn phải bàn, dù rằng “biết rồi, khổ lắm nói mãi” bởi khẩu hiệu không chỉ là khẩu hiệu, nó là một phần của văn hóa - văn hóa ứng xử, văn hóa nhận thức, văn hóa hành động của một xã hội.

Ảnh internet

Khi đã là một phần của văn hóa thì khẩu hiệu và các hình thức thể hiện nó như pa nô, bảng hiệu, băng rôn… phải đảm bảo những yêu cầu tối thiểu về chuẩn mực văn hóa, từ mục đích, hình thức cho đến nội dung thể hiện. Điều đáng bàn ở đây là dường như chúng ta đang quá lạm dụng khẩu hiệu trong hoạt động tuyên truyền hiện nay dẫn đến tình trạng khẩu hiệu tràn lan khắp mọi góc phố, con đường, công sở… gây cảm giác nhàm chán, mất mỹ quan đường phố trong khi người dân không mấy quan tâm dẫn đến sự lãng phí tiền bạc, vật chất, không gian sống.

Nhớ lại thời chiến tranh giữ nước, khẩu hiệu không xuất hiện rợp trời như hiện nay. Nhưng những câu khẩu hiệu được sử dụng đều hết sức cô đọng, súc tích, đảm bảo chuẩn mực về ngôn từ, nội dung tư tưởng vì thế khơi dậy được khát vọng độc lập, tự do của cả một dân tộc. Những câu khẩu hiệu như thế này tiềm ẩn sức mạnh vô biên: “Xe chưa qua nhà không tiếc”, “Tiếng hát át tiếng bom”, “Một tấc không đi một ly không rời”…

Còn bây giờ, khẩu hiệu tràn lan khắp nơi nhưng liệu nó có đạt được sức mạnh tiềm ẩn như khẩu hiệu của một thời nói trên? Có lẽ cần một cuộc điều tra của các nhà xã hội học để có thể kết luận chính xác, thuyết phục về vấn đề này. Nhưng có điều rất dễ nhận thấy: Băng rôn, khẩu hiệu chăng đầy đường, lòe loẹt sắc màu, đa dạng hình khối nhưng lại không mấy thu hút sự chú ý của người dân bởi nó nhàm chán, sáo rỗng, có khi ngô nghê. Mô típ cố hữu kiểu như “Nhiệt liệt”,“Chào mừng”, “Quyết tâm”, “Ra sức”… lại dài dòng, dàn trải; ngôn từ thiếu chắt lọc, gọt dũa khiến cho thông điệp mà khẩu hiệu đem đến không có chiều sâu, mới mẻ, cuốn hút.

Chúng ta đang sống trong thời đại công nghệ 4.0, do đó khẩu hiệu tuyên truyền phải tiếp cận được với truyền thông hiện đại. Khẩu hiệu trong truyền thông hiện đại là slogan. Để có được một slogan ấn tượng không phải dễ, nó đòi hỏi trí tuệ, công sức, tâm huyết của người được giao trọng trách sáng tạo ra nó.

Về vấn đề này, dịch giả Lê Quang cho rằng: “Tôi nghĩ Việt Nam chưa suy nghĩ nghiêm túc về vai trò của copywriter (chỉ những người đảm trách những vấn đề liên quan tới ngôn ngữ trong PR) với việc viết khẩu hiệu. Trong các cơ quan truyền thông ở nước ngoài luôn có giám đốc sáng tạo. Họ điều phối copywriter nghĩ ra slogan, nghĩ ra các ngôn ngữ PR thích hợp. Nhưng Việt Nam không hề có điều này trong bộ máy hành chính công”. Phải chăng vì thế mà ở ta, ai cũng có thể nghĩ ra và làm khẩu hiệu, dẫn đến tình trạng xô bồ, phản cảm như đã nói ở trên chăng?

PGS.TS. ngôn ngữ Phạm Văn Tình cho biết, ông từng được nhiều công ty truyền thông nước ngoài mời làm cố vấn ngôn ngữ khi họ tiếp cận thị trường Việt Nam. “Cùng với chuyên gia ngôn ngữ, văn hóa, họ còn làm điều tra xã hội rất kỹ đối tượng cần tiếp cận. Từ đó, họ thực hiện bài bản quá trình sáng tạo slogan sao cho hiệu quả nhất”, ông Tình cho hay.

Thiết nghĩ, đó là một cách làm khẩu hiệu nghiêm túc, khoa học, hướng vào đời sống xã hội nhằm mang lại hiệu quả thực sự tác động về mọi mặt, tránh được tình trạng hô khẩu hiệu suông, một biểu hiện của lối tư duy “nói nhiều, làm ít” đang rất phổ biến trong xã hội ta hiện nay.

Nguyễn Duy Xuân