Ký ức sống động về vị vua yêu nước ở xứ lưu đày

“Vua Hàm Nghi – Hồi ức con đường El Biar” là công trình nghiên cứu tâm huyết của ông Gérard Chapuis kể về cuộc đời và hoạt động nghệ thuật của vua Hàm Nghi ở Algérie, từ lúc nhà vua bị thực dân Pháp bắt đi đày (năm 1888) đến lúc mất (năm 1944) vì căn bệnh ung thư dạ dày hiểm ác.

Công trình được Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế chọn tuyển và được Nxb Thuận Hóa ấn hành, vừa mới ra mắt bạn đọc vào tháng 4/2023.

Với sự cảm mến đặc biệt về vị vua yêu nước Hàm Nghi, ông Gérard Chapuis đã dày công sưu tầm, tra cứu những thông tin, tư liệu, hình ảnh của nhà vua qua thư tịch, sách báo Pháp… nhằm tái hiện cuộc đời đầy sóng gió, bất trắc, nhưng cũng đầy vinh quang, sôi nổi trên con đường nghệ thuật của cựu hoàng Hàm Nghi trong hơn nửa thế kỷ bị lưu đày trên đất nước Algérie xa xôi.

Qua đó, giúp người đọc hiểu biết và cảm nhận một cách đầy đủ về cuộc đời, tâm tư tình cảm và ý chí yêu nước bất khuất trước mọi nghịch cảnh, cùng những đóng góp to lớn trên lĩnh vực nghệ thuật: nhiếp ảnh, điêu khắc, hội họa đậm chất phương Tây, trở thành nghệ sĩ tiên phong trong nền hội họa Việt Nam, là một trong ba họa sĩ đặt nền móng cho nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam trong những năm đầu thế kỷ 20.

Có thể nói, đây là nguồn tư liệu cực kỳ quý giá về cựu hoàng Hàm Nghi, giúp người đọc có cơ sở để hình dung đầy đủ, sáng rõ hơn về hành trình của vị vua trẻ yêu nước kể từ khi rời cố hương trên chuyến tàu “Biên Hòa” vào chiều 13/12/1888 với một lộ trình đầy sóng gió đến vùng đất xa lạ ở Bắc Phi (đất nước Algérie - thuộc địa Pháp); và cuộc sống của cựu hoàng nơi đất khách trong ngôi biệt thự Tùng Hiên ở làng El Biar mà nhà chức trách dành riêng cho vị tù chính trị An Nam trước bao nghịch cảnh, ở đó chất chứa bao tâm tư trĩu nặng về thân phận, về đất nước…, nhưng vẫn giữ cho mình một khí tiết hiên ngang, bản lĩnh, với một nhân cách, nếp sống và tâm hồn Việt sâu đậm.

Bìa cuốn sách “Vua Hàm Nghi – Hồi ức con đường El Biar”.

Đọc “Vua Hàm Nghi – Hồi ức con đường El Biar”, chúng ta như được lần theo dấu chân của cựu hoàng in đậm trên những chặng đường mà ông đã qua, từ chốn rừng núi thâm u dưới chân dãy Trường Sơn trong những tháng ngày xuất bôn cùng sĩ phu chống Pháp, đến hành trình không vé khứ hồi trên đất nước Algérie sẽ như một cuốn phim quay chậm, giúp người đọc đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác, qua đó, khiến cho hậu thế cảm mến khí phách, nhân cách, thân phận và tài năng của cựu hoàng trước nghịch cảnh và thời cuộc.

Từ một vị hoàng đế, trở thành một tù nhân chính trị bị lưu đày biệt xứ, nhưng nhờ sự đối xử tử tế của nhà cầm quyền nhằm cảm hóa nhà vua trẻ ngày càng hiểu hơn về nước Pháp, đã tạo điều kiện để cựu hoàng được giao lưu, học tập, được tiếp cận với văn minh – văn hóa Pháp. Đặc biệt, với tư duy nhạy bén, tài năng thiên bẩm, cộng với tâm hồn phóng khoáng, luôn rung động trước vẻ đẹp của thiên nhiên đã đưa cựu hoàng đến với nghệ thuật, là cách để khuây khỏa phần nào nỗi buồn nơi xa xứ. Đấy cũng là chất liệu cuộc sống để cựu hoàng sáng tạo nhiều tác phẩm hội họa và điêu khắc mang đậm dấu ấn dưới bút danh Tử Xuân, được dư luận ngưỡng mộ và đánh giá cao qua các cuộc triển lãm mỹ thuật cá nhân của ông tại Bảo tàng Emile Guimet (1904); tại phòng tranh Edouard Devambez (1909), tại phòng trưng bày Mantelet/Colette Weil (1926)…, trở thành di sản văn hóa độc đáo của dân tộc và thế giới. Cũng từ đó, thế giới quan và nhân sinh quan dần được khai mở, cựu hoàng được phép đi lại nhiều nơi từ Algérie cho đến nhiều địa danh nổi tiếng trên đất nước Pháp, kết thân với nhiều bạn bè – những vị ân nhân của cựu hoàng trong những ngày đầu nơi đất khách như ông Henri Etienne de Vialar, hay nữ thi sĩ tình si Judith Gautier – mối tình đơn phương và người bạn tri kỷ của cựu hoàng Hàm Nghi…, mở ra một bước ngoặt mới trên chặng đường lưu đày tưởng chừng không lối thoát…

“Vua Hàm Nghi – Hồi ức con đường El Biar” với nguồn tư liệu quý hiếm, hầu như lần đầu được công bố, đã tái hiện tương đối rõ nét về chân dung, phẩm giá, cùng tâm hồn, ý chí và khát vọng vượt lên số phận dù trong bất cứ hoàn cảnh nào của nhà vua; góp phần giúp hậu thế sống lại ký ức về một vị hoàng đế nước Việt bị lưu đày trên vùng đất Bắc Phi, để rồi trở thành vị sứ giả, danh họa nổi tiếng của Việt Nam và thế giới; là niềm cảm mến và tự hào trong mỗi chúng ta!

Minh Đăng