Mưa dầm, khoai xéo, cá khô…

Mẹ tôi thường nói vui, đó là “đặc sản” mùa đông của quê mình đó con ạ. Và tôi cũng không thể đếm nổi mình đã đi qua biết bao mùa đông ấu thơ từ lạ lẫm rồi thân thuộc với những thức mùi ấy trong bữa cơm của mẹ. Cho đến tận bây giờ, mỗi khi nghĩ về, vẫn vẹn nguyên một miền nhớ khôn khuây…

Tôi còn nhớ rất rõ, hằng năm, cứ vào độ tháng 10 âm lịch, trời bắt đầu mưa nhiều, cứ thế dầm dề suốt mùa đông. Cũng là mùa biển động nên người ta ít dong thuyền đánh cá. Họa hoằn lắm mới có vài buổi chợ nhưng giá cả thức ăn vô cùng đắt đỏ.

Chính vì nắm được “quy luật diễn biến” đó, mẹ tôi thường chuẩn bị thực phẩm dự trữ cho mùa đông từ rất sớm. Từ mùa hè, mẹ tranh thủ mua khoai lang ruộng khi người ta vừa dỡ về, chọn ngày nắng đẹp xắt khoai phơi phóng đến ba, bốn nắng cho đủ độ giòn, lại chống được mối mọt trước khi bỏ vào chum để cất trữ.

Minh họa: Trà My

Ngày thường, chum khoai nằm im lìm một góc bếp, chẳng mấy khi được để ý. Cho đến những ngày mưa phùn, gió bấc thì chum khoai mới thực sự phát huy giá trị. Thời buổi “gạo châu củi quế” nên để dằn thêm cái bụng tuổi ăn tuổi lớn của đám trẻ, mỗi khi nồi cơm sắp chín tới, mẹ thường bỏ thêm một nhúm khoai hấp cùng. Tất nhiên, khoai thường phần bố mẹ, cơm trắng nhường cho con. Nhưng thường nhật hơn là cách làm khoai xéo của mẹ cho mấy đứa trẻ ăn sáng đi học hoặc ăn vào bữa lỡ khi hai bữa chính thường ít khi được no. Nấu khoai, mẹ thường thêm đậu đen hoặc ít đậu phộng, đường mía cho nồi khoai đẫy vị hơn. Khi khoai chín nhừ thì dùng đũa cả đánh qua đánh lại cho đến khi hỗn hợp ấy hòa quyện thật nhuyễn là có thế nhấc xuống ăn được. Có lẽ từ cái cách dùng đũa cả đánh chéo tay khi chế biến món ăn này mà người ta quen gọi bằng cái tên rất đỗi bình dân là "khoai xéo".

Tương tự, cá nục, cá trích cũng được mẹ mua vào đúng vụ cá từ đầu mùa hè nên giá khá rẻ. Tiếp tục các công đoạn làm sạch, phơi thật khô nhưng quy trình cất trữ cầu kỳ và cẩn thận hơn để tránh gián, chuột và ẩm mốc. Mỗi khi chế biến, những con cá khô thường được ngâm vào nước vo gạo để làm mềm và sạch hết bụi bẩn. Cho vào chảo một ít mỡ lợn cùng hỗn hợp tỏi, ớt, nước mắm ngon để rim cá; bữa nào “sang” hơn thì có thêm thịt ba chỉ xắt hạt lựu nấu cùng. Mùa mưa nên rau dại vườn nhà sinh trưởng rất nhanh, hái thêm một nắm tập tàng đem luộc, chấm với thứ nước sền sệt của nồi cá rim. Khỏi phải nói, mấy đứa con háu đói thèm thuồng như thế nào khi mâm cơm và nồi cá khô rim mặn ngọt được bày ra. Giữa tiết trời đông rét, tôi dám chắc chẳng có món ăn nào vừa bắt cơm lại tiện giản và tiết kiệm như thế.

Nhớ những mùa lụt, cả nhà dắt díu nhau tránh lụt, mẹ vẫn không quên mang theo “của để dành” của mùa mưa như một nhu yếu phẩm tất yếu để cả nhà đi qua những ngày gian khó. Thi thoảng bố bắt được con cò, con diệc trong dòng nước lụt, được mẹ kho sả hoặc xáo măng thì coi như bữa ăn đó thực sự sang trọng trong niềm hứng khởi của đàn con.

Thương sao những mùa đông ấu thơ đã đi qua đời tôi ấm nồng và yêu thương như vậy. Ngày nay, bữa ăn thường nhật đã vơi đi bao loay hoay lo nghĩ, thậm chí còn ê hề món nọ thức kia. Đôi khi, nhớ quá thời bé dại, lục tìm ký ức xưa, tôi gặp lại hình ảnh của mẹ, của chính tôi cùng những món ăn thuở cơ hàn ngày đông giá mà dậy lên niềm thương nhớ vô bờ. Tất cả chỉ còn lại trong miền hoài niệm xa xăm...

  Ngô Thế Lâm