Chi Lăng - con đường lưu giữ "dấu ấn thời gian" ở Huế

Ở TP. Huế, con đường Chi Lăng hiện nay dài 1.850 m chạy song song với bờ sông Hương thuộc địa phận hai phường Gia Hội, Phú Hậu (quận Phú Xuân). Ít ai biết rằng đường Chi Lăng trước đây từng mang tên đường Gia Hội, có nhiều phủ đệ gắn với những giai thoại thú vị về các ông hoàng, bà chúa.

Giai thoại thú vị

Đường Chi Lăng có phủ Thọ Xuân. Thọ Xuân vương là con trai thứ ba của vua Minh Mạng. Ông nổi danh về thơ và ứng đối. Giai thoại kể lại rằng: Năm 1842, Thọ Xuân vương được theo vua Thiệu Trị ra Bắc làm lễ tuyên phong. Ngày chánh lễ, sứ nhà Thanh đi kiệu vào thẳng cửa Chu Tước, các quan đón tiếp không ngăn được, Thọ Xuân vương nghiêm sắc mặt thét bảo đứng lại, sứ nhà Thanh mới xuống ngựa đi vào. Về Huế, ông được vua Thiệu Trị ban tặng cho một viên ngọc để đeo, trên có khắc 4 chữ “Đặc dị quyền hưu”, nghĩa là yêu thương che chở đặc biệt.

Ở đường Chi Lăng còn có phủ Quảng Biên Quận công. Ông là hoàng tử thứ 51 của vua Minh Mạng, một người có danh về thơ và thông suốt y lý, từng chẩn mạch cho vua Tự Ðức.

Rue Gia Hoi (đường Gia Hội) thời Pháp thuộc. Ảnh tư liệu

Bên cạnh đó, trên đường Chi Lăng còn có phủ Hòa Thạnh vương, con thứ 37 của vua Minh Mạng. Trong thời gian vị vua yêu nước Thành Thái bị thực dân Pháp và bọn tay sai của chúng ở triều đình Huế vu cho là bị “loạn thần”, bị giam lỏng ở đảo Bồng Doanh trên hồ Tịnh Tâm, Hòa Thạnh vương được giao trách nhiệm sắp xếp cho các quan trong triều thay nhau hầu hạ vua Thành Thái một cách tốt đẹp nên được vua Thành Thái rất kính nể.

Trên con đường này còn có phủ Thoại Thái vương, là con thứ tư của vua Thiệu Trị. Lúc nhỏ ông thông minh, đĩnh ngộ khác thường, lớn lên giỏi thơ nên được vua cha rất thương yêu. Có giai thoại kể lại rằng, vua Tự Đức rất tự hào về tài năng của mình thế mà đã phải thú nhận khi so sánh với Thoại Thái vương rằng: “Thẹn rằng ta chẳng ngang bằng, nhờ hơn bốn tuổi mà thành anh”. Thoại Thái vương chính là cha của vua Dục Đức. Cháu nội và chắt nội của ông là vua Thành Thái và vua Duy Tân. Vua Dục Ðức chỉ ngồi trên ngai vàng chưa quá 3 ngày. Còn vua Thành Thái và vua Duy Tân vì yêu nước, chống Pháp nên bị đày sang đảo Réunion (châu Phi).

Lịch sử con đường

Đường Chi Lăng hình thành từ đầu thế kỷ 19, cùng lúc với việc xây dựng Kinh thành Huế dưới thời vua Gia Long. Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, cùng với sự phát triển của hoạt động thương mại của người Việt, người Hoa, con đường nhanh chóng trở thành đầu mối giao thông quan trọng của khu phố Đông kinh thành. Năm 1908, con đường mang tên Rue Gia Hoi (đường Gia Hội). Năm 1956, con đường được đổi thành Chi Lăng, lấy theo tên một quan ải miền Bắc (ải Chi Lăng).

Người Hoa rất giỏi kinh doanh buôn bán, lại có nguồn hàng trao đổi phong phú từ Trung Hoa, cộng thêm chính sách “bế quan tỏa cảng” của triều Nguyễn (cấm buôn bán với phương Tây nhưng lại ưu tiên buôn bán với Trung Quốc) nên số thương nhân Hoa kiều đến Huế ngày một đông. Con đường Chi Lăng đã trở thành địa điểm có cộng đồng người Hoa nhiều nhất ở Huế từ trước đến nay. Các công trình kiến trúc người Hoa trên trục đường này đẹp không thua gì ở phố cổ Hội An. Từ đền Chiêu Ứng, chùa Bà, chùa Quảng Đông đến Hội quán Triều Châu, Hội quán Phúc Kiến, Hội quán Quảng Triệu đều được xây dựng rất công phu, uy nghi tráng lệ.

Đường Chi Lăng ngày nay.

Có một địa danh khá nổi tiếng tại con đường này là chợ Dinh. Theo lý giải của nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, khu vực này dưới thời các chúa Nguyễn là doanh trại của quân đội. Người Hoa đến đây buôn bán gọi khu vực đóng quân đó là dinh. Chợ Dinh thời nhà Nguyễn gồm có 8 hàng: Gia Thái, Hóa Mỹ, Phong Lạc, Dinh Ninh, Hội Hòa, Mỹ Hưng, Thụy Lạc và Tam Ðăng, gọi chung là 8 hàng ở ven sông (Duyên giang bát hàng).

Đặc biệt hơn, con đường Chi Lăng là tuyến đường có nhiều công trình kiến trúc tâm linh của người Việt. Đầu tiên là Thanh Bình từ đường thờ Tổ của ngành hát bội cùng những người có công tích với nghề nghiệp sân khấu trên cả nước thời nhà Nguyễn, đã được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa quốc gia năm 1992.

Kế đến là ngôi chùa cổ Trường Xuân được xây dựng từ thời các chúa Nguyễn. Đây là một ngôi chùa cổ lập từ thời chúa Nguyễn Phúc Khoát (thế kỷ 17) với tên gọi ban đầu là Kỳ Viên Am. Đến thời nhà Nguyễn (năm 1804) lại đổi là Xuân An tự. Điều thú vị là khám thờ của chùa không thờ Phật mà lại thờ Ngọc Hoàng Thượng Đế, Thánh Mẫu và Quan Công.

Đường Chi Lăng cũng có những xóm nghề thủ công truyền thống. Nổi bật nhất là xóm làm lồng đèn phục vụ mùa Phật đản tại kiệt 399, 401 đường Chi Lăng.

Có thể nói, với bề dày lịch sử của mình, đường Chi Lăng là điểm đến thú vị khi du lịch Huế.

Nguyễn Văn Toàn