Chuyện về một vùng đất địa linh nhân kiệt (Kỳ 1)

Vùng đất Lệ Thủy (tỉnh Quảng Bình cũ) nay là các xã: Lệ Thủy, Cam Hồng, Sen Ngư, Tân Mỹ, Trường Phú, Lệ Ninh, Kim Ngân thuộc tỉnh Quảng Trị nổi tiếng là một vùng địa linh nhân kiệt, với cảnh sắc thiên nhiên, con người và truyền thống văn hóa độc đáo, riêng có…

Kỳ 1: Huyền thoại hồ không đáy

Đi dọc Quốc lộ 1A - con đường thiên lý Bắc Nam, qua những cồn cát khô khát ven biển, người ta sẽ sững sờ khi tận mắt thấy một hồ nước trong xanh rộng mênh mông như một ốc đảo  giữa vùng nắng gió khắc nghiệt của miền Trung. Đấy là Bàu Sen thuộc xã Sen Ngư, tỉnh Quảng Trị.

Điều lạ là xung quanh không hề có nguồn nước chảy vào vậy mà từ xưa đến nay hồ vẫn không bao giờ cạn dù hạn hán đến đâu, vì vậy trong dân gian truyền tụng đây là hồ nước ngọt không đáy.  

Đến đây, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng cảnh quan thiên nhiên đẹp đẽ mà còn được nghe những giai thoại gắn với dấu xưa tích cũ.

Am thờ ông Mai Văn Bản tại Bàu Sen.

… Xưa kia vùng đất này vẫn là những cồn cát trắng nối tiếp nhau chạy dài ven biển và dọc đường thiên lý. Theo sử, đời nhà Hồ năm 1404, Hồ Hán Thương - con của Hồ Quý Ly đã cho đào kênh ở Bàu Sen để vận chuyển lương thảo vào Thuận Hóa nhưng việc không thành. Sử cũ chép: “vì bùn cát đùn lên, khai không được”, công trình đành dở dang. Theo người dân cũng như các nhà nghiên cứu, dấu tích còn lại của kênh Sen là từ Lộc Bình đến đường quan, vào Quán Cát, thông với Bàu Sen, rồi vào Quán Bụt, Hạ Cờ tiếp giáp Quảng Trị (cũ). Khi đào tới cồn cát phía tây làng thì đành chịu vì cát đùn lên, Hồ Hán Thương phải bỏ cuộc, uổng phí bao sức người vất vả, cực nhọc.

Tưởng chuyện đào kênh chỉ dừng ngang đó, ngờ đâu, lịch sử vẫn thường lặp lại. Điều này chính sử hãy còn ghi.

Năm 1470, vua Lê Thánh Tông dẫn quân chinh phạt Chiêm Thành. Khi đến Thủy Liên (Bàu Sen ngày nay), quan dân sở tại tận lực góp sức người sức của để việc binh nhanh chóng được hanh thông. Nhà vua truyền lệnh cho dân vùng này đào kênh để tiện đường vận chuyển quân lương. Người dân lấy làm lo lắng, hoang mang nhưng quân lệnh như sơn, ý vua đã quyết nào ai dám cản. Thấy vậy, lý trưởng làng Thủy Liên là Mai Văn Bản (dân địa phương thường gọi ông là Bổn) liều chết quỳ lạy tâu thẳng với vua: “…Chỗ này vùng cát lồi, nếu đào sông xong rồi cũng bị lấp, thời uổng phí sức dân”. Vua đùng đùng nổi giận ra lệnh chém đầu vì cho rằng có  kẻ quá to gan dám cản trở việc quân cơ đại sự. Chỉ một câu nói thôi nhưng phải đổi lấy cả một mạng người. Hôm ấy vào ngày 26/10 âm lịch năm Canh Dần 1470.

Quanh cái chết của ông Mai Văn Bản cũng lung linh truyền kỳ. Ông Phan Viết Dũng, một nhà nghiên cứu đã sưu tầm một giai thoại lưu truyền trong dân gian rằng: “Người ta kể rằng, vua không giết Mai Văn Bản ngay tại chỗ mà sai quân lính bắt giải ra đèo Ngang chém đầu. Trên đường ra đèo Ngang, quan quân phải thay mấy con ngựa chở Mai Văn Bản vì không con nào chịu đi, cứ quay đầu về làng Thủy Liên hí vang. Cuối cùng vị quan áp tải buộc phải giao cho quân lính khiêng cáng ông Bản ra hành hình tại đèo Ngang. Ít hôm sau dân làng Thủy Liên đang họp bàn việc kêu oan cho lý trưởng, bỗng một con quạ bay ngang qua kêu ba tiếng rồi nhả xuống một chiếc xương lóng tay; tức thì có một người “đạp đồng” lên kêu khóc và nói dân làng phải chôn cất lóng xương của Mai Văn Bản. Hiện nay ngôi mộ chôn lóng xương của Mai Văn Bản vẫn còn ở thôn Sen Thượng”. Và ngày 25/10 âm lịch hằng năm người dân nơi đây vẫn nhớ và làm giỗ cho ông Mai Văn Bản.

Cảnh đẹp Bàu Sen.

Tương truyền khi vua Lê Thánh Tông chiến thắng trở về thì xảy ra sự lạ cũng chưa từng có. Vua trở lại Bàu Sen thì 20 thớt voi không chịu đi mà cứ gào rống thảm thiết, phủ phục dưới đất chẳng muốn qua sông. Dân ở đó cho rằng điềm lạ này là do ông Mai Văn Bản bị chết oan. Biết chuyện, vua cho người cầu khấn rằng: “Văn Bản có thiêng thì cho voi qua sông, rồi sẽ phong tặng cho người đã khuất”. Quả nhiên, đàn voi nhẹ nhàng qua sông. Y lời, vua phong cho ông Mai Văn Bản làm thần bản thổ và cho lập miếu thờ. Ngoài cửa miếu có hai câu đối dịch nghĩa: “Một tấm lòng ngay thẳng khiến cho voi vua phải dừng bước/Nghìn thu chí khí làm cảm động cả mặt trời”.

Trải qua dâu bể thời gian và chiến tranh, ngôi miếu đã hư hại. Dân làng tưởng nhớ ông Mai Văn Bản, lập lại am thờ trên nền đất cũ.

Tôi đứng trầm ngâm và bùi ngùi trước am thờ một con người chân quê đã dám đổi lấy thân mệnh của mình bởi ích quốc, an dân, nhớ lại chuyện xưa mà muôn phần cảm phục một tấm gương giản dị mà lẫm liệt…

Bàu Sen ngày nay là cảnh quan thiên nhiên đặc sắc, đầy tiềm năng du lịch của tỉnh Quảng Trị đang chờ được khai phá. Đến đây, nghe những câu chuyện huyền thoại, ngắm cảnh trời nước mênh mông và thưởng thức những đặc sản địa phương như: cá chép Bàu Sen, gà… là trải nghiệm vô cùng thú vị!

(Còn nữa)

Kỳ 2: Nhân kiệt lẫy lừng

Phạm Xuân Dũng