Chuyện về một vùng đất địa linh nhân kiệt (Kỳ 4)

Kỳ 4: Hò khoan Lệ Thủy bên dòng Kiến Giang

Sông Kiến Giang, phát nguồn từ dãy Trường Sơn, là thủy đạo huyết mạch của vùng đất Lệ Thủy (Quảng Bình cũ), nay thuộc tỉnh Quảng Trị. Không giống như đa số các dòng sông khác là chảy theo hướng đông nam, sông Kiến Giang lại chảy theo hướng đông bắc, vì vậy còn được gọi là nghịch hà.

Dòng Kiến Giang đã tạo nên vùng lúa mênh mông với những làng quê trù phú đã đi vào ca dao: “Nhất Đồng Nai, nhì hai huyện” (là Lệ Thủy và Quảng Ninh đều thuộc tỉnh Quảng Bình cũ). Không những thế, dòng sông còn nuôi dưỡng tâm hồn con người với những nét văn hóa đặc sắc…

Bài hát nổi tiếng “Quảng Bình quê ta ơi” của nhạc sĩ Hoàng Vân ra đời cách đây 60 năm (năm 1964) khi đất nước còn chìm trong khói lửa chiến tranh. Bằng chất liệu từ hò khoan Lệ Thủy cộng hưởng với tâm hồn và tài nghệ của nhạc sĩ đã cho ra đời một ca khúc để đời như vậy.

Đua thuyền trên dòng sông Kiến Giang.

Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Lý hiện sống tại thôn Đại Phong, xã Lệ Thủy, tỉnh Quảng Trị. Năm nay đã 70 tuổi, bà Lý tự nhận mình “mê hò khoan Lệ Thủy từ trong máu”. Bà kể: “Ở nhà tui thì cha tui, o (cô) tui đều là những người mê đi hò, hò giã gạo, hò đâm bắt tức là hò đối đáp. Chú tui cũng thế, lập một đội văn nghệ rồi tự mình sáng tác, ưng chi viết nấy, hò khoan mà. Nói chung cả bà con họ hàng đều mê hò khoan. Năm 1960 khi mới 5 tuổi, tui đã dựa cột mà say sưa nghe người lớn hát hò, ước chi mình lớn lên cũng thế. Đến năm 12 tuổi, tui bắt đầu đi theo nghe ngóng, vỗ tay và học lỏm. 15 tuổi bắt đầu ca hát, thầy dạy chính là cha tui, đó là Nghệ nhân dân gian Nguyễn Hữu Sào, anh trai tui là Nguyễn Hữu Điệp cũng là Nghệ nhân Ưu tú. Còn tui, sau khi học khá thành thạo thì đi hát hò khoan rất say mê trong phong trào văn nghệ địa phương”.

Chồng bà Nguyễn Thị Lý - nhạc công Ngô Lực - cũng có chung niềm đam mê ca hát. Ông Lực là nhạc công cổ nhạc, ông bà gặp nhau tại hội diễn rồi nên duyên vợ chồng. “Nhờ ông chồng có chung niềm mê hát, cảm thông với vợ nên tui mới đi đây đi đó theo đuổi hò khoan. Hội diễn gần trong huyện, trong tỉnh thì ông ấy sắp xếp đến xem, còn ở xa hơn thì chịu khó trông con cho vợ được yên tâm theo việc văn nghệ, tui cũng thiệt may mắn. Con tui cũng có đứa nối nghiệp cha mẹ, miễn nghe hò là tới. Ui chà, cả mấy thế hệ của gia đình mà hò khoan đã ăn vô trong máu rồi, không dứt ra được”, bà Lý cười mãn nguyện.

Theo lời bà Lý, chính quyền địa phương cũng rất quan tâm hỗ trợ kinh phí cho câu lạc bộ hò khoan hoạt động. Câu lạc bộ còn gặp được nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ (Hà Nội) rất quan tâm và tâm huyết với điệu hò của làng quê bên dòng Kiến Giang nên tìm cách hỗ trợ cho các nghệ nhân.

Các nghệ nhân hò khoan Lệ Thủy biểu diễn.

Thế là hò khoan Lệ Thủy tham gia các hội diễn, hội thi trong huyện, trong tỉnh; các nghệ nhân hò khoan đi giao lưu, hội diễn trong Nam, ngoài Bắc. Hò khoan Lệ Thủy từng được cất lên ở quần đảo Trường Sa, hát tặng những người lính biển… Bất ngờ hơn nữa là hò khoan Lệ Thủy còn lưu diễn cả ở nước ngoài. Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Lý nhớ lại: “Cuối năm 2019, Hội Việt kiều ở đông bắc Thái Lan mời Câu lạc bộ Hò khoan Lệ Thủy của chúng tôi sang biểu diễn. Từ Lệ Thủy đi 12 người vì kinh phí của mình cũng hạn chế. Sang đó, họ đón tiếp long trọng lắm, giăng cả băng rôn “Hoan hô đoàn hò khoan Lệ Thủy - Quảng Bình sang thăm và biểu diễn”. Đội hò khoan biểu diễn ở Mukdahan và Udon Thani. Không những Việt kiều mà cả khán giả người Thái Lan đều hưởng ứng nhiệt tình, cứ xong một tiết mục là khán giả tặng hoa. Lúc chia tay, ai cũng lưu luyến, bùi ngùi”.

Giữa cuộc trò chuyện, bà Lý khởi xướng với chồng và nghệ nhân Lê Thị Hồng Hạnh vừa mới đến: “Hay là mình làm một tiết mục hò khoan để chào đón khách đường xa đến với quê hương hò khoan Lệ Thủy”. Chúng tôi thật bất ngờ và cảm kích. Vậy là nhạc công Ngô Lực so dây, hai nữ nghệ nhân hòa giọng thật ân tình, da diết: “Khoan ơi khoan, mời bạn, khoan với hò khoan… Gặp gỡ nhau đây…”.

Kỳ cuối: Tết Độc lập nơi quê nhà Đại tướng Võ Nguyên Giáp

Phạm Xuân Dũng