Người nối mạch nguồn văn hóa ở buôn Hàng 1A

Bằng tình yêu sâu sắc với văn hóa dân tộc mình, ông Y Phương Niê, buôn trưởng và là người có uy tín ở buôn Hàng 1A (xã Tân Tiến) đã trở thành là “người giữ lửa” kiên trì gìn giữ, phát huy những giá trị văn hóa của dân tộc Êđê giữa dòng chảy hiện đại.

Ông Y Phương Niê sinh ra trong một dòng họ lớn, giàu có bậc nhất của buôn làng, từng sở hữu nhiều chiêng, ché, voi và trâu, bò. Ông nội của ông từng là già làng – người am hiểu phong tục, giỏi đánh chiêng và tham gia chủ trì hầu hết các hoạt động tín ngưỡng ở buôn làng. Nhờ đó, ông Y Phương được nuôi dưỡng trong không gian văn hóa đậm đặc bản sắc của người Êđê, nơi tiếng chiêng vang lên mỗi mùa lễ hội, nơi những câu chuyện khan được kể bên bếp lửa, những nghi lễ truyền thống được gìn giữ một cách thiêng liêng, trang trọng nhất.

Ông Y Phương Niê (bìa phải) chia sẻ về bộ chiêng cổ được gia đình ông gìn giữ qua nhiều thế hệ.

Môi trường ấy đã sớm hình thành trong ông ý thức sâu sắc về nguồn cội, trách nhiệm gìn giữ những giá trị văn hóa cha ông để lại. Những lời răn dạy của ông bà, cha mẹ về tinh thần cộng đồng, tôn trọng luật tục dân tộc đã theo ông trong suốt chặng đường trưởng thành. Cũng vì lẽ ấy, khi chứng kiến sự đổi thay của đời sống, ông Y Phương không khỏi trăn trở, lo lắng về sự mai một, trầm lắng của nhiều phong tục tập quán và những giá trị đời sống tinh thần của dân tộc mình.

Năm 2008, khi ngành văn hóa có kế hoạch mở lớp truyền dạy đánh chiêng ở buôn Hàng 1A, ông Y Phương là người đầu tiên đăng ký tham gia và đến từng nhà động viên nam thanh niên của buôn đi học đánh chiêng. Ông còn vận động bố, chú của mình cùng các nghệ nhân trong buôn trực tiếp truyền dạy, xem đây là cơ hội quý để hiểu sâu hơn về văn hóa cồng chiêng và lưu giữ nhịp chiêng của buôn mình. Nhờ đó, phong trào tập luyện, biểu diễn cồng chiêng trong buôn bước đầu được khôi phục, đội chiêng buôn Hàng 1A bắt đầu ghi dấu ấn trong các hội thi, hội diễn, sinh hoạt văn nghệ ở địa phương.

Đến năm 2014, khi được người dân tín nhiệm bầu làm trưởng buôn Hàng 1A, ông càng ý thức rõ hơn về trách nhiệm của mình đối với cộng đồng. Ông chủ động phối hợp với chính quyền địa phương, cùng các nghệ nhân tổ chức các lớp truyền dạy đánh cồng chiêng hàng năm cho người dân, đặc biệt là thanh thiếu niên. Tại các lớp học, người dân không chỉ học đánh những bài chiêng cơ bản, mà còn hiểu cặn kẽ hơn về ý nghĩa của từng bộ chiêng, từng nhịp chiêng trong đời sống tinh thần của người Êđê. Ngôi nhà cộng đồng của buôn ngày càng trở nên nhộn nhịp mỗi tối. Hình ảnh người già kiên nhẫn truyền dạy, người trẻ chăm chú học hỏi, đã tạo nên không gian giao thoa đầy ấp áp giữa các thế hệ.

Ông Y Phương Niê (bìa trái) cùng các nghệ nhân và thành viên đội chiêng, đội múa buôn Hàng 1A tham gia lớp học dàn dựng và biểu diễn văn nghệ truyền thống được tổ chức tại địa phương năm 2023.

Nền tảng văn hóa được vun đắp qua nhiều năm, đến năm 2022, buôn thành lập thêm đội chiêng nữ và đội chiêng trẻ. Các đội chiêng không chỉ tích cực luyện tập, tham gia biểu diễn trong các dịp lễ hội, nghi lễ của buôn làng, mà còn lan tỏa được nét đẹp văn hóa thông qua Ngày hội văn hóa các dân tộc do địa phương tổ chức, góp phần gìn giữ mạch nguồn văn hóa truyền thống trong cộng đồng người dân tộc thiểu số nơi đây.

Bên cạnh phát triển các đội chiêng, ông còn dành thời gian trực tiếp đến từng nhà, vận động người dân gìn giữ những hiện vật và giá trị văn hóa tinh thần của người Êđê, xem đó là biểu tượng của lịch sử và là niềm tự hào dân tộc. Nhờ sự kiên trì của ông, đến nay buôn Hàng 1A vẫn còn lưu giữ 10 bộ chiêng, hàng chục căn nhà sàn, hàng chục chiếc ché cổ và nhiều nhạc cụ khác. Cùng với đó, các lễ nghi truyền thống như: lễ cúng sức khỏe, cúng lúa mới… được duy trì, tổ chức phù hợp với điều kiện đời sống mới và đúng phong tục của cha ông.

“Chỉ khi mỗi gia đình, mỗi người dân còn trân trọng, gìn giữ những hiện vật, nghi lễ truyền thống trong đời sống hàng ngày thì văn hóa mới thực sự được hiện hữu và lan tỏa bền bỉ, góp phần gắn kết các thế hệ, xây dựng buôn làng giàu bản sắc giữa nhịp sống hiện đại”, ông Y Phương chia sẻ.

Các nghệ nhân cao tuổi ở buôn Hàng 1A duy trì việc tập luyện, biểu diễn chiêng nhờ sự kết nối, động viên của ông Y Phương.

Không chỉ tâm huyết với văn hóa của buôn làng, ông Y Phương còn bắt đầu từ việc truyền lửa trong chính gia đình mình. Cả ba người con trai của ông đều được ông trực tiếp truyền dạy và đều biết cách diễn tấu chiêng. Ông còn thường xuyên tâm tình với các con nghe về đời sống tinh thần phong phú của người Êđê xưa, những câu chuyện về mùa lễ hội, sự gắn kết cộng đồng được hình thành từ tiếng chiêng, bếp lửa và các nghi lễ thiêng liêng. Ông xem việc truyền dạy văn hóa như sợi dây bền chặt nối liền các thế hệ, giúp con cháu sống có trách nhiệm hơn với buôn làng, với cộng đồng.

Bằng sự kiên trì, tận tâm ấy, ông Y Phương luôn nhận được sự tin tưởng, tín nhiệm được chính người dân bầu chọn là người có uy tín. Đối với ông Y Phương, sự tín nhiệm ấy không chỉ là nguồn động viên to lớn về tinh thần mà còn là trách nhiệm mà cộng đồng trao gửi, giúp ông phát huy hơn nữa vai trò kết nối cộng đồng, tích cực tạo sự chuyển biến trong nhận thức, khơi dậy niềm tự hào dân tộc của người dân, đồng thời, truyền cảm hứng để thế hệ trẻ tiếp tiếp tục gìn giữ, phát huy văn hóa truyền thống.

Đinh Nga