Nhớ khói

Ngày xưa, nhà tôi ở ven đồng, khi tàn vụ gặt, khói đốt đồng vây quanh, mù mịt. Tôi sợ cái ngàn ngạt của hơi khói dày đặc phả vào mũi, vào tai tưởng như nghẹt thở.

Thế mà, lâu rồi không gặp, bỗng nhớ da diết mùi khói xa vời, nồng đậm. Không chỉ là khói đốt đồng, mà khói trằn trọc giữa lòng tôi còn bay lên từ căn bếp nhỏ, mỗi sớm, mỗi trưa, mỗi chiều ngày bếp củi, bếp rơm… đã lùi xa lắc.

Tôi nhớ những sớm mùa đông, mẹ luôn dậy sớm nhất nhà, trước khi nhẹ nhàng xuống bếp đều lay gọi tôi chuẩn bị vì đường đi học xa xôi. Nhưng cũng phải đợi đến khi mùi khói ấm áp vấn vít vương theo vị thức ăn mẹ nấu xộc đến, tôi mới đủ dũng khí chui ra khỏi tấm chăn ấm áp trong lưu luyến. Và mùi khói thương nhớ, ngọt ngào nhất là mùi khói những sớm mẹ thổi xôi. Ôi cái hơi thơm ngào ngạt của xôi vừa chín tới quyện trong sương những sớm mùa đông sao quyến rũ và ấm áp lạ kỳ! Còn cả vị béo bùi của muối vừng đang tan trong gió, nhịp nhàng theo nhịp tay mẹ giã. Tôi đứng bên cửa, mắt nhắm mắt mở, thấy bóng người chập chờn, lay động trên vách, ánh lửa bập bùng quyện đỏ. Và những vồng khói thập thò, len lén bay lên, xua tan cả không gian vắng lạnh. Tôi muốn hít hà vị khói thơm hương và ấm sực đó chẳng muốn rời chân.

Minh họa: Trà My

Tôi cũng nhớ những trưa hè quay quắt nắng. Đi làm đồng về, bố lại vào bếp. Lửa rơm nỏ bùng như đua cùng cái nắng thiêu đốt ngoài sân. Làn khói phất phơ, nhè nhẹ. Nồi canh cua trào sôi, đặc quánh lớp gạch, những cọng rau mồng tơi, lát mướp mướt xanh. Tôi ngửi thấy cả vị ngọt lành, thơm mát. Đến bữa, chan bát canh, tưởng thấy cả vị thanh thoát của cánh đồng, vị mặn mòi của mồ hôi và bao la cơn gió. Nhưng khi nấu phải để ý, khời lửa gọn, thoáng mà nhanh, đừng để hơi khói quẩn vào nồi ám khói mà mất hết vị. Bố dặn thế là bởi nhiều buổi nấu cơm trưa, nóng quá, anh em tôi cứ tống rơm vào, que cời ngoáy tung tro than cho nhanh xong, khói bếp không kịp thoát lên, quẩn quanh đến tội. Bố bảo, càng vội lại càng lâu và càng nóng, cứ bình tĩnh đẩy rơm, lửa đủ cơm canh sẽ chín, khói không quẩn sẽ nhẹ nhõm bay lên bám vào đống đồ gác phía trên hay đắp thêm lớp áo mới chở che, bảo vệ cho mấy bức tường và không chui vào mắt, vào tai.

Hóa ra tại chúng tôi vội vàng mải chơi và quýnh quáng nên có lúc ghét khói, ngại khói, biết đâu rằng bao món ngon vẫn nhờ vào khói. Là nồi cá rô kho khế mẹ ủ trấu trước khi đi ngủ; than trấu âm ỉ rực hồng rồi tàn dần để sáng hôm sau có nồi cá cạn khô, chín nục. Vị cá bùi, béo lẫn vị chua thanh của khế quyện với hương khói trấu tạo thành bản hòa tấu thơm ngon không nói nên lời. Hay những buổi mát trời, các chú trong xóm lại chất rơm nếp nướng thui mấy món nhắm, mùi khói thơm nưng nức chạy suốt từ đầu đến cuối con ngõ dài. Đám trẻ con hít hà hương thơm ngầy ngậy, dậy lên trong cánh mũi những thân thuộc lẫn xa xôi mơ hồ…

Nhưng tôi vẫn nhung nhớ nhất làn khói chiều bay lên từ những mái bếp nâu trầm cũ kỹ. Ngày ấy, xung quanh vẫn toàn nhà ngói, bếp cũng mái ngói, có khi mái tranh. Khi hoàng hôn lặng mình buông bóng, những cánh cò mải miết bay về phía tổ, trâu bò thong thả đếm bước trên con đường về làng mấp mô, lấp loáng ánh nắng cuối ngày là gió bắt đầu vẽ lên không trung những vệt mơ hồ, phơ phất. Từng cụm mong manh thả lên nền trời những làn hương yên ấm. Là hương của thanh bình, no đủ; là vị của sum họp, đoàn viên. Nhìn khói chiều, người ta dường quên hết những mệt nhoài, cực nhọc một ngày. Làn khói vỗ về, lan tỏa thân thương, êm dịu. Dù là khói giữa buổi chiều nhiều gió, ướt mưa hay mang mang, tĩnh lặng… Thương ai đó còn đang ngơ ngác giữa nơi đất người xa lạ, bất chợt bắt gặp làn khói bếp cuối ngày thong thả cất lên.

Và bỗng bâng khuâng khi những căn bếp hiện đại bây giờ không còn vương hương khói. Biết tìm đâu những thanh thản, nồng nàn của mối duyên thầm giữa củi rơm và nắng lửa? Khói đã bay, bay mãi về phía ngày xa, lẫn trong mây trời thương nhớ. Mong manh và hun hút. Chỉ vương lại chút xao lòng khi lật giở quá vãng mà thôi!

Nhất Mạt Hương