Phòng ngừa nhiễm trùng cơ hội ở người nhiễm HIV

Nhiễm trùng cơ hội (opportunistic infection) là nhiễm trùng do vi khuẩn, virus, nấm hoặc ký sinh trùng gây bệnh gây ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể vật chủ bị suy yếu hoặc do tăng độc lực của các loài vi sinh vật; là các bệnh lý nhiễm trùng đặc thù có tần suất thường gặp có mức độ nghiêm trọng ở những người có hệ miễn dịch suy yếu hơn là những người có hệ miễn dịch khỏe mạnh.

Trong những người có hệ miễn dịch yếu, các đối tượng nhiễm HIV có nguy cơ cao bởi các tế bào bạch cầu là mục tiêu gây bệnh của chủng siêu vi này. Nhiều bệnh nhiễm trùng cơ hội được xem là tình trạng xác định AIDS, nghĩa là nếu một người nhiễm HIV có một trong những tình trạng này sẽ được chẩn đoán mắc AIDS (giai đoạn nhiễm HIV nghiêm trọng nhất).

Con đường lây truyền bệnh của nhiễm trùng cơ hội cũng theo nhiều cách khác nhau như trong không khí, qua tiếp xúc dịch tiết từ cơ thể hoặc tiêu thụ thực phẩm, dùng nước bị ô nhiễm. Những tác nhân này thường không gây ảnh hưởng gì đối với những người có hệ miễn dịch khỏe mạnh nhưng khi hệ miễn dịch suy giảm sẽ tạo cơ hội thuận lợi để các tác nhân gây bệnh. Điều này có nghĩa các tác nhân gây bệnh tận dụng thời điểm miễn dịch suy giảm để xâm nhập và tấn công cơ thể gây ra nhiều tổn thương.

Các loại nhiễm trùng cơ hội hiện nay ít phổ biến hơn so với thời kỳ đầu xuất hiện bệnh HIV/AIDS khi chưa có phương pháp điều trị. Tuy nhiên, một số người nhiễm HIV vẫn phát triển nhiễm trùng cơ hội vì các lý do như: không biết mình bị nhiễm HIV nên không được điều trị; biết mình bị nhiễm nhưng không điều trị ARV; đã nhiễm HIV trong một thời gian dài trước khi được chẩn đoán nên hệ thống miễn dịch đã bị suy yếu; đang dùng ART (điều trị bằng liệu pháp kháng virus) nhưng vẫn chưa đạt được sự ức chế virus.

Bệnh nhân đến khám và điều trị HIV tại Khoa Phòng, chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh. Ảnh: Bảo Trọng

Khi một người bị nhiễm HIV, virus bắt đầu nhân lên và tấn công vào hệ thống miễn dịch. Hệ quả là hệ thống miễn dịch bị suy yếu khiến cơ thể khó chống lại các nhiễm trùng cơ hội liên quan đến HIV. Thuốc điều trị HIV có vai trò giúp giảm thiểu tải lượng virus HIV trong máu, giúp ngăn ngừa virus làm tổn hại thêm hệ thống miễn dịch, giữ cho hệ thống miễn dịch mạnh hơn, có khả năng chống lại nhiễm trùng tốt hơn. Song, nếu người nhiễm HIV không dùng thuốc điều trị HIV, số virus tăng sinh nhanh chóng, dần dần phá hủy hệ thống miễn dịch và tiến tới giai đoạn AIDS. Lúc này hàng loạt biến chứng của HIV sẽ bị mắc phải, chính là khi thấy xuất hiện các loại nhiễm trùng cơ hội hay ung thư, có thể đe dọa tính mạng người nhiễm HIV. Đây có thể xem là phương pháp lâm sàng để xác định AIDS.

Một số nhiễm trùng cơ hội phổ biến nhất ở người nhiễm HIV: nhiễm virus Herpes simplex 1 (HSV-1), có thể gây ra vết loét trên môi và miệng. Nhiễm Salmonella, một bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn ảnh hưởng đến đường ruột. Bệnh nấm Candida, một bệnh nhiễm nấm ở miệng, phế quản, khí quản, phổi, thực quản hoặc âm đạo. Toxoplasmosis, một bệnh nhiễm ký sinh trùng có thể ảnh hưởng đến não. Bệnh lao, một bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn ảnh hưởng đến phổi và cũng có thể ả    nh hưởng đến các bộ phận khác của cơ thể như thận, não, da, hạch bạch huyết và mắt. Viêm phổi do Pneumocystis (PCP), một bệnh nhiễm trùng phổi do nấm.

Để ngăn ngừa nhiễm trùng cơ hội đối với những người nhiễm HIV, tốt nhất là uống thuốc điều trị HIV mỗi ngày. Ngoài ra, có thể thực hiện các bước như sau để giảm nguy cơ mắc nhiễm trùng cơ hội ở mức thấp nhất: không dùng chung kim tiêm, ống chích hay các dụng cụ cá nhân có nguy cơ dây dính máu, dịch tiết cơ thể; tránh tiếp xúc với các nguồn chứa vi trùng có thể gây ra nhiễm trùng cơ hội như không khí ô nhiễm, thực phẩm, nguồn nước không bảo đảm vệ sinh; thường xuyên rửa tay đúng kỹ thuật dưới vòi nước chảy với xà phòng; không ăn trứng, thịt, hải sản hay các loại thực phẩm sống hoặc chưa nấu chín cũng như các sản phẩm từ sữa và nước trái cây, nước lọc chưa tiệt trùng. Nếu đi du lịch đến một nơi khác, tránh ăn thực phẩm và uống nước bên ngoài mà không bảo đảm vệ sinh; ngăn ngừa phơi nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục; chủ động tiêm phòng các loại vaccine như cúm, viêm phổi, herpes.

Hiện nay, y học đã tìm ra rất nhiều loại thuốc để điều trị các bệnh lý nhiễm trùng cơ hội liên quan đến HIV, bao gồm cả thuốc kháng virus, kháng sinh và thuốc chống nấm. Loại thuốc có chỉ định sử dụng sẽ phụ thuộc vào loại nhiễm trùng cơ hội cũng như tình trạng đang nhiễm HIV kiểm soát ổn hay đang diễn tiến.

Bên cạnh đó, khi một trường hợp nhiễm trùng cơ hội đã được điều trị thành công, người bệnh có thể tiếp tục sử dụng thuốc kháng HIV như ban đầu hay cần phải điều chỉnh phác đồ chống HIV khác hoặc bổ sung thêm các loại thuốc để ngăn ngừa nhiễm trùng cơ hội tái phát.

Như vậy, với người nhiễm HIV, việc tuân thủ nghiêm ngặt điều trị với các thuốc kháng virus, làm chậm diễn tiến HIV là vô cùng quan trọng. Điều này vừa giảm nguy cơ mắc nhiễm trùng cơ hội, vừa giúp người nhiễm HIV tự tin có cuộc sống gần như người bình thường.

Nguyễn Công Thành