Phát hiện, xử lý thuốc giả: Vẫn còn nhiều thách thức

Thời gian qua, mặc dù các cơ quan chức năng đã triển khai nhiều biện pháp kiểm tra, giám sát và xử lý nhưng tình trạng buôn bán, sản xuất thuốc giả vẫn diễn biến phức tạp, tinh vi.

Từ thói quen… đến rủi ro

Cách đây 3 năm, do có người thân bị bệnh tiểu đường type 2 nên khi xem quảng cáo trên mạng xã hội nói về loại thuốc có thể chữa khỏi loại bệnh này, chị H.T.Tr. (45 tuổi, phường Khánh Xuân, TP. Buôn Ma Thuột) đã tin tưởng mua về dùng.

Theo quảng cáo, phải dùng thuốc đúng liệu trình thì mới chữa dứt điểm bệnh và được ưu đãi về giá nên chị Tr. đặt 3 liệu trình với giá khoảng 5 triệu đồng.

Thời gian đầu, người thân của chị Tr. ăn uống kiêng khem theo hướng dẫn nên chỉ số đường huyết giảm nhưng ở các lần tái khám thì chỉ số đường huyết lại tăng cao hơn. Liên hệ qua trang Facebook đã đặt hàng thì không còn tồn tại, liên hệ với nhà thuốc qua số điện thoại ghi trên bao bì thì thuê bao không liên lạc được, lúc đó chị Tr. biết mình đã bị lừa.

Ghi mẫu dược phẩm được bày bán tại nhà thuốc tư nhân trên địa bàn tỉnh.

Tương tự, chị L.T. T. (32 tuổi, phường Tân Lập, TP. Buôn Ma Thuột) bị mụn trứng cá lâu năm ở vùng da mặt, gây mất tự tin trong giao tiếp hằng ngày. Sau khi tham khảo các loại thuốc trị mụn trứng cá trên mạng xã hội, chị được một “bác sĩ online” tư vấn dùng thuốc Isonace (thuốc có hoạt chất là Isotretinoin) để điều trị dứt điểm. Sau đó chị T. lấy tên thuốc được cung cấp và tới quầy thuốc tìm mua. Sau một tháng tự mua thuốc và sử dụng, da chị xuất hiện triệu chứng khô, nứt nẻ môi, khô giác mạc, chảy máu cam.

Lo lắng cho tình trạng sức khỏe, chị T. thực hiện các xét nghiệm thì chỉ số men gan tăng cao. Tá hỏa trước những triệu chứng bất thường, chị T. đến phòng khám da liễu để thăm khám thì được các bác sĩ giải thích rõ loại thuốc này là thuốc kê đơn nên chỉ dùng thuốc khi có chỉ định của bác sĩ. Đáng nói, sử dụng thuốc Isonace có nguy cơ gây quái thai (khớp sọ thoái hóa nhanh gây não bé, khó sinh) nên nữ giới trong độ tuổi sinh sản như chị T. không nên sử dụng tùy tiện.

Lực lượng mỏng, khó kiểm tra, giám sát

Thời gian qua, Sở Y tế đã thành lập đoàn đánh giá tiêu chuẩn thực hành nhà thuốc tốt (GPP) và thực hành phân phối thuốc tốt (GDP) để thẩm định cấp phép cho các cơ sở kinh doanh dược trên địa bàn.

Cùng với đó, thường xuyên thống kê cập nhật danh sách cơ sở bán buôn, bán lẻ thuốc trên địa bàn tỉnh trên website của Sở Y tế để tạo thuận lợi cho công dân tra cứu và làm cơ sở cho các địa phương trong phân cấp quản lý.

Tính đến ngày 21/4/2025, Sở Y tế đã cấp phép cho 50 cơ sở bán buôn thuốc, 1.786 cơ sở bán lẻ thuốc, trong đó có 452 nhà thuốc và 1.334 quầy thuốc, cơ sở chuyên bán lẻ dược liệu, thuốc dược liệu, thuốc cổ truyền.

Lực lượng chức năng kiểm tra thực phẩm chức năng bày bán tại nhà thuốc tư nhân.

Công tác kiểm tra chất lượng thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm cũng được tăng cường thực hiện. Trong khoảng thời gian từ năm 2023 - 2025, Sở Y tế đã kiểm tra 1.352 mẫu thuốc và mỹ phẩm; tiến hành 425 lượt giám sát cơ sở y tế công lập, ngoài công lập, các cơ sở kinh doanh, phân phối dược phẩm, mỹ phẩm trên địa bàn tỉnh. Qua đó phát hiện 14 mẫu thuốc, mỹ phẩm không đạt chất lượng, trong đó có 2 mẫu thuốc tân dược được lấy tại trung tâm y tế, 2 mẫu thuốc tân dược được lấy tại quầy thuốc, 2 mẫu thuốc tân dược được lấy tại nhà thuốc, 7 mẫu mỹ phẩm được lấy tại cơ sở kinh doanh mỹ phẩm.

Năm 2025, Sở Y tế đã ban hành 14 văn bản thông báo đình chỉ lưu hành, thu hồi thuốc, mỹ phẩm. Tại thời điểm giám sát, lấy mẫu kiểm tra chất lượng thuốc, mỹ phẩm, các đoàn lấy mẫu không phát hiện các thuốc, mỹ phẩm nằm trong các thông báo thu hồi của cơ quan quản lý được ghi nhận trong các biên bản giám sát.

Theo Phó Giám đốc Sở Y tế Nguyễn Hữu Vũ Quang, hiện nay, nhiều người có thói quen tự ra nhà thuốc mua thuốc theo triệu chứng mà không có chỉ định của bác sĩ. Điều này tạo điều kiện cho thuốc giả, thuốc kém chất lượng dễ dàng lưu hành, vì không có quy trình kiểm soát nghiêm ngặt từ cơ sở y tế.

Mặt khác, người tiêu dùng thường mua thuốc, thực phẩm chức năng trên mạng xã hội, sàn thương mại điện tử do bị hấp dẫn bởi giá rẻ, quảng cáo thổi phồng mà không kiểm chứng nguồn gốc, số đăng ký, hoặc uy tín của nhà cung cấp.

Trong khi đó, các đối tượng sản xuất thuốc giả hiện nay có trình độ kỹ thuật cao, có thể sao chép y nguyên mẫu mã, mã vạch, logo, thậm chí số đăng ký lưu hành của thuốc thật gây nhầm lẫn cho chính người mua và cả nhân viên y tế. Điều này cũng gây khó khăn cho lực lượng chức năng trong kiểm tra nhanh tại hiện trường, đòi hỏi phải lấy mẫu và gửi đi giám định mất thời gian, chi phí.

Cùng với đó, số lượng thanh tra chuyên trách ngành y tế rất hạn chế, không đủ để kiểm tra thường xuyên tất cả các nhà thuốc, cơ sở bán lẻ, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, tạo ra thách thức không nhỏ trong việc phát hiện và xử lý thuốc giả.

Hồng Chuyên