Chạy đua với... nước (Kỳ II)

Kỳ 2:  Đua nhau tìm nước ngầm

Có thể nói, những gì diễn ra trên thực tế đã cho thấy việc khai thác, sử dụng nguồn tài nguyên nước ngầm trên địa bàn Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung đang rơi vào tình trạng không thể kiểm soát nổi, khiến yếu tố bền vững của nền sản xuất nông nghiệp ở đây thực sự bị đe dọa.

Khai thác nước ngầm: “Mạnh ai nấy làm”

Trong các giải pháp chống hạn mà nhiều địa phương đưa ra như điều tiết nước từ nơi nhiều đến nơi ít; chủ động nâng cao ngưỡng tràn tại các đập dâng, đắp đập tạm để tăng dung tích trữ nước; khơi thông kênh mương và đặt nhiều trạm bơm để hút nước từ thấp lên cao; tiết kiệm tối đa nguồn nước cũng như thực hiện đúng lịch trình bơm tưới theo thứ tự ưu tiên cho từng loại cây trồng… thì việc khuyến khích người dân khoan, đào giếng để tìm nguồn nước ngầm phục vụ sản xuất, sinh hoạt cũng được xem là biện pháp khả thi nhằm đối phó với tình trạng hạn hán ngày càng lan rộng và gay gắt xảy ra trên toàn vùng Tây Nguyên hiện nay. Vì thế mọi nhà, mọi người không ngừng đua nhau khoan, đào cũng như cơi nới thêm dung tích giếng để tìm nguồn nước ngầm bù vào lượng nước mặt đã bị cạn kiệt.

Người dân ở xã Cư Né, huyện Krông Búk khoan đào giếng tìm nước ngầm để chống hạn. Ảnh: Minh Thuận

Dù chưa có báo cáo kết quả khảo sát, đánh giá nào về vấn đề này, tuy nhiên nhìn vào thực tế đang diễn ra, có thể thấy việc khai thác nước ngầm ở Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung đang rơi vào tình trạng không thể kiểm soát nổi, “mạnh ai nấy làm”! Điều đó được thể hiện qua tâm sự của anh Phạm Văn Bình (xã Ea Tu-TP. Buôn Ma Thuột) rằng: “ Thấy cà phê, hồ tiêu khô cháy thì phải tìm cách cứu vãn thôi! Giếng cạn, tôi phải đào thêm để tìm nước, thế mà vẫn không đủ tưới cho 8 sào cà phê, 3 sào hồ tiêu. Đầu tháng 2 vừa rồi, tôi phải đào thêm một giếng mới để tưới đợt 2 và đợt 3”. Qua tìm hiểu, được biết ở địa bàn xã Ea Tu, không riêng gì ông Bình bỏ ra 20-30 triệu đồng khai thác nước ngầm chống hạn, mà khắp cả vùng đều chọn giải pháp này nhằm bảo vệ tài sản và thành quả lao động của mình. Nói như ông Bình: “Trăm người như một, ai cũng phải chọc thủng đất tìm nước, có nhà khoan đào đến 2-3 giếng để có nước tưới…”. Từ đây, câu hỏi đặt ra là số lượng giếng khoan, đào để tìm nước ngầm trên địa bàn xã Ea Tu-TP. Buôn Ma Thuột và rộng ra là cả tỉnh, cả vùng Tây Nguyên là bao nhiêu, mức độ khai thác ra sao thì chưa có cơ quan chức năng nào trả lời xác đáng (?!)            

Chỉ biết rằng, Phòng Tài nguyên nước và Khí tượng thủy văn (Sở Tài nguyên-Môi trường Đắk Lắk) dựa vào kết quả khảo sát của một nhóm nhà nghiên cứu khoa học (thuộc Trường Đại học Thủy lợi Hà Nội phối hợp với Viện Khoa học-Kỹ thuật Nông-Lâm nghiệp Tây Nguyên) khi đến đây tìm hiểu nguồn tài nguyên nước ngầm phục vụ cho quá trình mở rộng, chuyển đổi phương thức sản xuất nhỏ lẻ sang tập trung để trình Chính phủ tham vấn và quy hoạch một nền nông nghiệp bền vững cho khu vực từ những năm 2013-2014 thì mới hay, tại một số vùng như Krông Pắc, Buôn Hồ, Krông Năng, Cư M’gar và phía Đông TP. Buôn Ma Thuột… cứ trên 1 km² (đất sản xuất nông nghiệp xen lẫn khu dân cư) có tới 120-180 giếng đào, khoan lớn nhỏ để lấy nước ngầm phục vụ sản xuất và sinh hoạt với tần suất hơn 200 triệu lít/ngày đêm. Trong đó, điều đáng lưu ý là cứ mùa khô năm sau thì số giếng khoan, đào tăng hơn năm trước và độ sâu của nó- theo đó cũng gia tăng liên tục qua từng năm. TS. Nguyễn Văn Tuấn (Trường Đại học Thủy lợi Hà Nội), thành viên nhóm nghiên cứu trên đã nhận xét: Từ thực tế ấy, chứng tỏ mực nước ngầm ở đây luôn sụt giảm- và hơn thế, qua đó còn cho thấy vấn đề rất đáng quan ngại là nền nông nghiệp ở đây thật sự bấp bênh về nguồn nước tưới. Nếu không kiểm soát được và cứ để tình trạng khai thác, sử dụng nước ngầm theo kiểu tràn lan, “vô tội vạ” như thời gian qua cũng như hiện nay là một thách thức, hay nói đúng hơn là sự bất ổn đặt ra cho nền sản xuất nông nghiệp Tây Nguyên, trong đó Đắk Lắk nổi lên như một “điểm nóng” nhãn tiền.

Báo động mực nước sụt giảm mạnh

Bởi thực tế cho thấy, tốc độ phát triển của nền sản xuất nông nghiệp ở Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung đang ngày một “phình to”, kéo theo nhu cầu sử dụng nguồn nước càng lớn, trong đó đặc biệt là hoạt động khai thác, sử dụng nguồn nước ngầm đã đến mức báo động! Phòng Tài nguyên nước và Khí tượng thủy văn cho biết, lượng khai thác tài nguyên nước ngầm ở đây đã vượt mức an toàn. Thông số đánh giá việc khai thác, sử dụng nước ngầm ở mức cho phép trên địa bàn Đắk Lắk đưa ra từ những năm 2000 là khoảng 4 - 4,2 triệu m³/ngày, nay đã tăng lên rất nhiều. Đến nay, dù chưa có con số thống kê chính xác, nhưng qua đánh giá của các cơ quan chức năng có thể lên tới hơn 6 triệu m³/ngày đêm, trong đó lượng nước ngầm được khai thác vào những tháng mùa khô chiếm khoảng 80%. Tình trạng này dẫn đến hệ quả tất yếu là mực nước ngầm trên địa bàn tỉnh trong những năm qua đã sụt giảm đáng kể. Ngoài lượng mưa hàng năm có xu hướng ít đi, do mùa khô kéo dài, thì tình trạng mất rừng và sự thay đổi nhanh chóng của lớp phủ bề mặt trên thành tạo địa chất, mà cụ thể là trên đất (vì mục đích quy họach để trồng hoa màu, cây công nghiệp và nhiều dự án nông - lâm nghiệp khác) đã làm cho mực nước ngầm sụt giảm trung bình từ 4 - 6 m. Qua khảo sát cho thấy một số vùng như Krông Pắc, Lắk, Krông Búk và vùng phía Đông TP. Buôn Ma Thuột… mực nước ngầm tiềm năng không còn nhiều như 10 năm trước. Ví như ở Krông Pắc, Lắk, Cư M’gar… năm 2004-2005 có thể khai thác tối đa 0,5 - 0,6 triệu m³/ngày đêm, thì nay con số này còn chưa đầy 400.000 m³.

Tình hình khô hạn ngày càng gia tăng về cả tính chất, lẫn mức độ qua từng mùa khô hàng năm. Vì thế các ngành chức năng ở Đắk Lắk nói riêng và cả vùng Tây Nguyên nói chung đã đến lúc phải chủ động hơn trong việc quy hoạch, khai thác và sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên nước đang trở nên khan hiếm như hiện nay mới có thể bảo đảm cho việc phát triển kinh tế - xã hội của địa phương một cách bền vững trong những năm tiếp theo. Bằng không, sự mất cân bằng sinh thái và ngày càng bộc lộ nhiều yếu tố không bền vững trong việc tìm kiếm, sử dụng nguồn nước tưới phục vụ cho sản xuất nông nghiệp ở đây càng trở nên khó khăn và nóng bỏng thêm.

(Còn nữa)

Đình Đối

Kỳ cuối: Hướng đến một nền nông nghiệp bền vững

[links()]