Năm Dậu nói chuyện… gà bay

Trong các dịp lễ, Tết hay bữa cơm sum họp gia đình của người Việt không thể thiếu thịt gà. Đáp ứng nhu cầu đó, ngày nay số lượng, chủng loại gà ngày càng đa dạng như gà Tam Hoàng, gà ác, gà ta… nhưng ở Tây Nguyên, gà ri (còn gọi là gà bay) vẫn là giống gà dễ nuôi, thịt chắc, được nhiều người ưa chuộng.

“Săn” gà sạch

Ở Tây Nguyên, những chú gà ri bản địa được người dân nuôi trong môi trường bán rừng - vườn rộng, cây cối sum sê. Họ không cho gà ăn cám tăng trọng như gà công nghiệp mà chỉ cho ăn dặm thêm ít bắp, lúa vào cuối buổi chiều, thậm chí bỏ đói quanh năm để đánh thức bản năng sinh tồn của giống gà rừng hoang dã. Do đó, những chú gà thay vì chờ thức ăn sẵn do người cho thì tự đào bới, tìm côn trùng dưới các gốc cây, lớp lá mục. Khi bị bệnh thì tự chữa bằng cách ăn các loại cỏ dại trong vườn và đương nhiên, khả năng bay nhảy rất giỏi, thường bay lên ngọn cây cao để ngủ nên được gọi là gà bay. Anh Y Gi M’lô xã Ea Nuôl (huyện Buôn Đôn) cho biết, nếu nuôi gà ri từ nhỏ hay nuôi thời gian dài trong rẫy cà phê thì chúng giống như gà rừng, có nhiều con gà phải bắt bằng cách bắn nỏ cao su như bắn chim vào ban đêm. Còn theo bà H’Doa, cũng trú xã Ea Nuôl thì gà ri thả vườn ăn thức ăn tự nhiên, lớn rất chậm, thời gian sinh trưởng từ gà con tới lúc đạt trọng lượng tối đa 1,2-1,5kg/con thường kéo dài 6 tháng, gà mái cũng đẻ thưa nên người nuôi hiếm khi có gà xuất bán. Bù lại, bà không mất tiền đầu tư mua con giống, thức ăn, thuốc phòng trị bệnh, gà được thương lái tới tận nhà để mua với giá cao nên người nuôi coi như lãi hoàn toàn. 

Bà Trịnh Thị Gái chăm sóc đàn gà của gia đình.

Gà ri thịt chắc, thơm, không có chất tăng trọng nên ngày càng được người tiêu dùng ưa chuộng. Hiện tại, giá gà trên thị trường dao động từ 120.000-140.000 đồng/kg tùy thời điểm, cao hơn 40.000-50.000 đồng/kg so với gà thường, riêng gà trống vào các dịp lễ, tết rất hiếm nên có giá cao hơn. Vì hám lợi, nhiều người đã mua giống về nuôi theo hình thức công nghiệp để rút ngắn thời gian tăng trưởng, sau đó bày bán tại các khu chợ với giá tương đương như gà ri ‘‘xịn’’. Do đó, để có gà ri chính hiệu, người sành ăn thường cất công đến các thôn, buôn vùng sâu vùng xa để “săn” gà hoặc mua của các mối quen.

Bà Trịnh Thị Gái, đường Phạm Ngũ Lão (TP. Buôn Ma Thuột), một người có trên 30 năm kinh nghiệm nuôi và buôn gà ri chia sẻ, gà ri ngon là những con béo vừa, chân nhỏ, móng chân dài, lông mượt, màu lông sặc sỡ, sờ vào thấy từng thớ thịt chắc. Để có gà ri bán cho người tiêu dùng, bà thường đến các buôn xa của người Êđê để mua. Ban đầu, khi mới chập chững vào nghề, việc mua bán gặp rất nhiều khó khăn do bất đồng ngôn ngữ và bản thân gà này giá cao hơn các giống gà khác nên khó bán. Tuy nhiên, sau vài năm buôn bán, tiếp xúc với đồng bào, đến nay tiếng Êđê đã trở thành ngôn ngữ thứ hai của bà Gái và công việc cũng trở nên thuận lợi hơn, giờ đây cứ có gà bán người dân lại gọi điện cho bà. Hiện tại, bình quân mỗi ngày bà Gái gom khoảng 30 con gà ri bán cho các nhà hàng trên địa bàn TP. Buôn Ma Thuột.

Gà ri vào nhà hàng

Vào nhà hàng, gà ri được mang những cái tên rất ấn tượng như “Gà bay sa lửa”, “Gà lên mẹt”, “Gà 7 món”, “Gà nướng”... và thường được bày biện với cơm lam. Anh Trần Quang Hùng, đầu bếp của một nhà hàng trên đường Nguyễn Khuyến cho biết, sau khi làm sạch, gà ri được ướp với hỗn hợp gia vị bao gồm muối hột, ớt xanh, thêm chút sả trong khoảng một tiếng rồi kẹp vào thanh tre với lá chanh, cho lên bếp nướng đến khi bên ngoài vàng ươm là được. Muốn gà ngon thì phải chọn những con gà tơ trên dưới 1kg, bởi gà lớn thì cho thịt dai, gà nhỏ quá lại có mùi hôi sẽ không ngon. Món gà nướng đạt chuẩn thì bề ngoài phải vàng nhưng bên trong thịt vẫn chín, không khô, ăn vào có vị ngọt, thơm của gia vị kèm với mùi thịt ngọt đặc trưng của gà thả vườn nên không được nướng trực tiếp trên ngọn lửa mà phải nướng trên than hồng hoặc bọc thiếc để nướng. Cũng có những thực khách thích nướng gà nguyên con, không tẩm ướp gia vị mà chỉ chấm muối, ớt xanh hoặc muối tiêu chanh hoặc gà luộc, hấp chấm muối tiêu trộn với huyết gà giã nát... Mỗi loại muối tạo nên hương vị của món gà nướng khác nhau nên tùy vào sở thích của thực khách mà đầu bếp có thể chế biến thành những món ăn khác nhau. 

Ngày nay, khi nhu cầu thực phẩm sạch ngày càng tăng thì gà ri càng được người tiêu dùng ưa chuộng. Tuy nhiên, do gà ri chậm lớn nên nhiều gia đình lai tạo giữa gà ri với gà ta và chăn nuôi theo hình thức thả vườn giúp gà nhanh lớn nhưng vẫn giữ được bản chất thịt của gà ri. Đây cũng là một trong những lợi thế của ngành chăn nuôi Đắk Lắk trong bối cảnh hội nhập. Ngoài ra, bản thân giống gà ri ăn uống tự do, có sức đề kháng tốt lại có bộ lông dày, dài, mượt, màu sắc sặc sỡ nên ngoài săn lùng để chế biến các món ăn, chúng còn được các tay chơi tìm mua về để nuôi làm cảnh.

Thanh Hường