Buôn Ma Thuột - giữa hai chiều truyền thống và hiện đại

Buôn Ma Thuột - một đô thị miền núi giàu bản sắc trên cả hai phương diện truyền thống và hiện đại đang dần hiện ra ngày càng rõ nét trong sự phát triển. Nhiều chủ trương, giải pháp để đặt đô thị Buôn Ma Thuột vào vị thế hài hòa hơn giữa hai chiều truyền thống và hiện đại đã được chính quyền địa phương chú trọng thúc đẩy, nhất là trong công tác quy hoạch kiến trúc đô thị hiện nay.

Giữ gìn vốn kiến trúc truyền thống

Kiến trúc nhà dài của người Êđê không những được gìn giữ, bảo tồn tại nhiều buôn làng trong lòng đô thị Buôn Ma Thuột (như Akô Dhông, Dhăp Drông, Ea Bông, Kmrơng Prông B, Kô Tam, Alê A, buôn Ky...) mà còn được kế thừa và cách điệu trong những công trình xây dựng mới. 

Theo kiến trúc sư Diêu Quang Hùng, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Kiến trúc sư Đắk Lắk thì không khó để nhận ra hình ảnh mái nhà dài - một biểu tượng kiến trúc đặc sắc ở TP. Buôn Ma Thuột. Trên những tuyến đường trung tâm như Lê Duẩn, Nguyễn Tất Thành, Nguyễn Chí Thanh, Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh hay Lê Thánh Tông, Mai Hắc Đế… có nhiều công trình xây dựng mang dáng dấp kiến trúc nhà dài của người dân tộc thiểu số tại chỗ. Trong đó có không ít công trình đã kế thừa, cách điệu tài tình và độc đáo từ vốn kiến trúc truyền thống này như Biệt điện Bảo Đại, Nhà thờ Chánh tòa Buôn Ma Thuột, Trường Đại học Tây Nguyên, Viện Vệ sinh dịch tễ Tây Nguyên, khu Tỉnh ủy Đắk Lắk, trụ sở Báo Đắk Lắk, Bưu điện Đắk Lắk, Tỉnh Đoàn, Bảo tàng Đắk Lắk, Bệnh viện Đa khoa vùng Tây Nguyên...

Nhịp sống buôn làng trong phố. Ảnh: Hữu Hùng

Lối kiến trúc mái dốc, hồi nhọn theo motip nhà dài ở đây, tất nhiên đã được phá cách và vận dụng cho phù hợp với công năng sử dụng trong đời sống hiện đại. Song, nói như Tiến sĩ, Kiến trúc sư Nguyễn Xuân Hinh (Đại học Kiến trúc Hà Nội), rằng nó luôn gợi nhớ về bản sắc và không lẫn lộn với bất kỳ đô thị nào. Đây chính là sự lựa chọn phù hợp và đúng đắn của chính quyền tỉnh Đắk Lắk khi lấy hình ảnh nhà dài truyền thống làm logo đại diện cho kiến trúc đô thị Buôn Ma Thuột.

Tôn trọng và kết nối không gian “buôn trong phố”

Có thể nói, Buôn Ma Thuột là một trong số ít đô thị ở Việt Nam cũng như trên thế giới còn lưu giữ vốn kiến trúc, không gian buôn làng cổ xưa của người dân tộc thiểu số tại chỗ trong lòng thành phố. Vốn văn hóa vật thể quý báu này sẽ là yếu tố làm nên sự khác biệt, độc đáo và giàu bản sắc cho Buôn Ma Thuột trong tiến trình hiện đại hóa, xứng đáng là đô thị trung tâm vùng Tây Nguyên. Vì thế, việc tôn trọng và kết nối không gian, kiến trúc của “buôn trong phố” với xu thế tôn tạo, mở rộng đô thị này trước hiện tại cũng như tương lai là vấn đề cần phải được nhận thức, quan tâm đặc biệt và thường xuyên. 

Nguyên Giám đốc Sở Xây dựng Lâm Tứ Toàn cho rằng, tại những khu đô thị hiện hữu và các khu đô thị mới được xây dựng trên địa bàn các phường, xã: Tân An, Tân Hòa, Tân Lợi, Ea Tu, Ea Kao…luôn tuân thủ nguyên tắc xây dựng trên - có nghĩa là đặt tiêu chí bản sắc và sự kết nối không gian giữa truyền thống và hiện đại lên hàng đầu nhằm thực hiện mục tiêu “Quy hoạch và quản lý quy hoạch đô thị TP. Buôn Ma Thuột” mà UBND tỉnh đã phối hợp với Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam triển khai thực hiện trong 3 năm qua. Theo ông Lâm Tứ Toàn, với vị trí là đô thị trung tâm vùng Tây Nguyên, Buôn Ma Thuột sẽ có những bước phát triển rất nhanh trong những năm tới, trong đó có kiến trúc đô thị. Cấu trúc đan xen giữa các khu phố mới, công trình công cộng với những buôn làng trong lòng phố phải được chú trọng để tạo nên gương mặt, dáng dấp riêng có cho đô thị này. 

Đô thị Buôn Ma Thuột với nhiều công trình mang nét kiến trúc nhà dài. Ảnh: Hoàng Gia

Để hiện thực hóa mục tiêu đó, tại Hội thảo khoa học quốc tế về “Quy hoạch và quản lý quy hoạch đô thị TP. Buôn Ma Thuột” được tổ chức hồi đầu tháng 6-2017, Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Hậu – Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam đã phát biểu tham luận:  Hướng đến sự hài hòa trong việc kết hợp giữa cũ và mới, giữa truyền thống và hiện đại thì phải có đánh giá riêng về hiện trạng các buôn làng hiện hữu. Trong đó phải phân loại và đề xuất được các buôn làng, công trình công cộng (kể cả nhà ở) nhằm bảo tồn, cải tạo, nâng cấp kết cấu hạ tầng cũng như công trình kiến trúc... song hành với quá trình quy hoạch và xây dựng đô thị Buôn Ma Thuột nói chung. Đặc biệt là khi tổ chức không gian cho những khu đô thị mới, cần nhận thức rằng sự tồn tại của các buôn làng hiện hữu trong cấu trúc đô thị  là yếu tố quan trọng, bảo đảm sự gắn kết đồng bộ, cũng như nhu cầu mở rộng không gian TP. Buôn Ma Thuột một cách hài hòa giữa truyền thống và hiện đại.

Đình Đối