Giải mã hình ảnh con dơi trên các ngôi đình

Ngoài những mô típ trang trí theo kiểu truyền thống: long, ly, quy, phượng… tại một số đình làng, người nghệ nhân còn khắc hình ảnh con dơi.

Trong phong thủy con dơi là linh vật biểu tượng sự may mắn, an lành. Con dơi có âm Hán – Việt là phúc, đọc trùng âm với chữ phúc trong từ hạnh phúc, sung sướng. Vì thế người ta đã lấy con vật này để chỉ niềm hạnh phúc sung sướng, cầu mong hạnh phúc đến với mọi người. Thông thường để có hạnh phúc viên mãn người ta trang trí năm con dơi tượng trưng cho ngũ phúc. Năm điều phúc đó là, thọ tức là sống lâu, phú tức là giàu có, khang ninh tức là yên ổn và có sức khỏe, du hảo đức tức là yêu mến đức hạnh, khảo chung mệnh tức là chết mà không bệnh tật khi tuổi già.

Hình ảnh con dơi đang bay, miệng ngậm đồng tiền lớn, hay hình ảnh con dơi ngậm chiếc khánh đá, con dơi ngậm chữ thọ, con dơi ngậm hoa cúc… được các nghệ nhân khắc hoặc đắp nổi có lẽ đều mang ý nghĩa nhất định. Con dơi ngậm khánh đá tức là con dơi ấy đang mang đến niềm may mắn, bởi chữ khánh có nghĩa là vui vẻ, hạnh phúc, phần thưởng. Khi nó kết hợp với con dơi tức là Phúc Khánh có ý nghĩa càng làm tăng sự hạnh phúc sung sướng và may mắn gấp bội. Con dơi ngậm chữ thọ khi người ta kết hợp hai chữ phúc và thọ lại để chỉ một thông điệp mà ai ai cũng mong muốn có được. Đó là sự giàu có sung sướng hạnh phúc và sống lâu trăm tuổi. Hình ảnh con dơi ngậm tiền cũng không nằm ngoài ý nghĩa ấy. Như vậy, có thể thấy sự phối hợp giữa hình ảnh con dơi và các hình tượng đi kèm nó để làm tăng sức biểu cảm của hình tượng mà không làm mất đi tính thẩm mỹ.

Nguyễn Huy Khuyến