Lên Trường Sơn ăn "tôm bay"

Già Đinh Văn Bớt (76 tuổi, ở thôn Tà Lâu, xã Ba, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam) là “chuyên gia” bắt mối cánh cho hay, hầu hết người Cơ Tu ở đây đều biết “gọi” mối về. Mùa bắt mối diễn ra chủ yếu là vào tháng 4 khi có những cơn mưa giông đầu mùa. Những người có kinh nghiệm thì trước cơn mưa giông chỉ cần nhìn ổ mối là xác định chính xác ụ nào mối ra trước, ụ nào mối ra sau, lượng mối bay nhiều hay ít… Sau đó họ đào lỗ sát ổ mối – nơi mối chui ra, trên chỗ mối ra khoảng 0,4 m, người ta giăng bao nylon, phía dưới lót lá chuối. Mối bay lên gặp nylon rớt xuống lá chuối đã hứng sẵn, do lá trơn và mối ướt cánh nên không bò và bay lên được.

Một gia đình người Cơ Tu bắt mối.

Việc bắt mối thường chỉ diễn ra trong vòng nửa giờ, sau đó người dân dùng nước rửa mối nhiều lần cho sạch và vớt ra một cái rá nhựa để cho ráo nước… Mối bắt được còn nguyên cánh mỏng, thân dài khoảng 1 cm, bụng lớn bằng sợi bún tươi, có viền đen quanh thân màu vàng nâu, ngực và đầu nhỏ hơn. Khi chế biến chỉ cần bỏ mối cánh vào chảo rang khô cho rụng cánh và sảy hay quạt gió để tách cánh ra chỉ còn thân con mối.

Mối cánh được đồng bào Cơ Tu chế biến thành nhiều món ăn độc đáo và hấp dẫn:

 - Mối rang: Đặt chảo lên bếp, chờ nóng đều, bỏ vài bát mối vào và dùng đũa khuấy đều, mối bốc hơi và khô dần… cho đến khi từ chảo bay ra mùi thơm, những tiếng nổ lẹt đẹt nho nhỏ báo hiệu mối đã chín. Lúc này, đổ mối ra mẹt, lấy các ngón tay đảo nhẹ và sảy, hay bật quạt cho cánh mối bay đi, chỉ còn lại thân mối vàng ươm hoặc màu đen.

- Mối muối: Khi rang mối, người Cơ Tu cho vào chảo một số muối bột vừa đủ, không mặn quá (gây khó ăn) hay lạt quá (khó để lâu). Rang xong, giã nát với muối bột và ớt khô rồi cho vào ống lồ ô, đậy nút kín để trên giàn bếp.

- Mối xào tavak: Cổ hũ (đọt non) của cây tavak được người Cơ Tu gọi là “lam tavak”. Cổ hũ tavak dùng để nướng, chiên, xào, làm gỏi… hoặc nấu, kho với các loại thịt rừng hoặc tôm, cá rất thơm ngon. Ở vùng núi Đông Giang (Quảng Nam), khách đến chơi nhà thường được mời thưởng thức món mối xào tavak. Đồng bào phi dầu đậu phộng và tỏi thơm lên rồi bỏ mối vào khuấy đều, nêm nước mắm, gia vị, sau đó đổ lam tavak đã xắt nhỏ vào nồi, đảo nhiều lần cho đều; rải đậu phộng rang (giã dập), rau thơm, ớt rừng, tiêu rừng vào. Món xào này ăn vừa giòn vừa thơm.

Cháo mối cánh.

- Mối nấu cháo: Mối cánh sau khi làm sạch thì đảo với dầu ăn và gia vị cho thơm. Bắc nồi nấu cháo nếp hay gạo hoặc sắn tươi chín nhuyễn, cho mối vào nồi cháo, thêm rau thơm như ngò tàu, nêm nếm vừa ăn. Bát cháo mối với màu nâu của mối, màu trắng của cháo, ăn có mùi thơm đặc trưng, bổ dưỡng.

- Mối đúc bánh xèo: Người tráng bánh cần pha chế một lượng bột phù hợp và canh đo thời gian chính xác để khi bánh chín sẽ có một lớp bánh vàng giòn, thơm ngon. Trong khi đó, “tôm bay” sẽ làm chiếc bánh có mùi thơm, bùi, béo đặc trưng nhưng không ngấy. Bánh xèo nhân “tôm bay” ăn kèm với ớt xiêm và các loại rau rừng rất ngon và đầy hương vị.

Tiên Sa