Mùa xuân nghe đàn H'roa

Đàn H’roa là loại nhạc cụ truyền thống của đồng bào Cơ Tu ở các huyện Đông Giang, Tây Giang, Nam Giang… (tỉnh Quảng Nam). Đồng bào Cơ Tu ở vùng thấp (Cơ Tu phương) ở các xã Hòa Bắc, Hòa Phú (Hòa Vang, TP. Đà Nẵng) còn gọi cây đàn này là H’roa. Thân đàn được làm bằng một ống nứa, trúc dài 35 cm, đế đàn làm bằng gỗ nối vào thân đàn.

Dây đàn làm bằng dây cước nối từ một trục gỗ (lên dây) đầu thân đàn đến đế đàn. Trên thân đàn, dưới chỗ “lên dây” có gắn ba cục sáp ong để làm nút bấm khi chơi đàn. Ở điểm tiếp giáp dây đàn với đế đàn có một sợi dây mảnh, bằng dây rừng dài khoảng 60 – 70 cm, phần cuối sợi dây này nối với một chiếc vảy trút mỏng hình tròn hay bầu dục có đường kính hơn 2 cm.

Ngoài các bộ phận liên kết trên thân đàn trên đây còn có một bộ phận rời là một cây tre vót nhỏ dài khoảng 30 cm dùng để tác động kéo qua, kéo lại trên sợi dây đàn tạo nên âm thanh dài, ngắn, ngắt quãng khác nhau.

Già làng Trương Văn Nhơi và vợ chơi đàn H’roa.

Đàn H’roa có thể do một người hoặc hai người cùng chơi để hát đối đáp, hát lý trao đổi tâm tư tình cảm với nhau. Trong trường hợp một người sử dụng thì một tay dùng cây tre (bộ phận rời của cây đàn) kéo qua kéo lại trên dây đàn như hình thức kéo đàn nhị (đàn cò) của người Kinh; tay kia bấm vào các nốt trên thân đàn.

Sự kết hợp này sẽ tạo ra những âm thanh khác nhau, đồng thời miệng ngậm chiếc vảy trút để dùng lưỡi và hơi tạo nên những âm thanh như tiếng nói của người, tiếng chim hót, tiếng suối chảy, tiếng trai gái tỏ tình... Trong trường hợp có hai người sử dụng thì một người kéo đàn còn người kia ngậm vảy trút để “hát không hả miệng” và diễn đạt điều mình muốn nói, muốn hát với người kéo đàn; hai người có thể thay đổi cho nhau để thỏa niềm mơ ước.

Đàn H’roa là loại nhạc cụ sử dụng thông dụng cho mọi người với mục đích thể hiện tâm tư tình cảm của riêng mình hay giữa hai người với nhau, không gian thể hiện ở trong từng mái nhà, trên nương rẫy, ở nhà Gươl (nơi sinh hoạt của cả cộng đồng). Thông thường đàn H’roa được sử dụng trong những giờ phút rảnh rỗi, vui chơi của hội làng, nam nữ tỏ tình, tự mình thổ lộ tình cảm riêng tư trong lòng, hoặc lời chúc mừng năm mới…

Điểm đặc biệt của đàn H’roa là vừa sử dụng sự tác động vào dây để tạo ra những âm thanh có cung bậc khác nhau lại vừa sử dụng hơi thổi từ miệng để chuyển tải cùng âm thanh cây đàn tạo nên sự hòa quyện tiếng nhạc lời ca mà ít có loại đàn nào có chức năng tương tự. Ngoài ra, sự độc đáo của cây đàn này là người kéo, người ca phải có sự đồng nhất, đồng cảm nhận âm thanh với nhau trong từng cung bậc.

Theo già làng Trương Văn Nhơi (86 tuổi, ở thôn Tà Lang, xã Hòa Bắc, huyện Hòa Vang, TP. Đà Nẵng) cho hay, người biết chơi đàn H’roa hiện nay rất hiếm, lớp trẻ bây giờ không chịu học, đàn có nguy cơ thất truyền, người già biết chơi đàn lần lượt “ra đi”. Trai gái bây giờ đến với nhau không thông qua cây đàn H’roa nữa, Trường Sơn đại ngàn rất cần âm thanh của loại đàn H’roa này hòa quyện trong không gian sinh tồn của nó…

Tiên Sa