Những dòng tranh độc đáo ở An Giang

Tranh lá thốt nốt, tranh đá Bảy Núi và tranh chiếu Uzu là những dòng tranh mới lạ, độc đáo ở tỉnh An Giang, do một số nghệ nhân sáng tạo ra trong những năm gần đây.

Tranh lá thốt nốt

Thốt nốt hay thốt lốt (gọi theo tiếng Khmer là “thnot”) là loại cây nổi tiếng của tỉnh An Giang. Cây thốt nốt gần giống cây dừa, thân rất cao và lá xòe tán rộng như lá cọ. Loài cây này có nhiều công dụng như: làm nước giải khát, làm đường, bánh bò, làm sản phẩm mỹ nghệ…

Người đầu tiên thực hiện ý tưởng vẽ tranh trên chất liệu lá thốt nốt là nghệ nhân Võ Văn Tạng (trú thị trấn Núi Sập, huyện Thoại Sơn). Trước đó, ông đã thử nghiệm vẽ tranh trên nhiều chất liệu khác nhau song không thành công như mong muốn. Sau khi biết người Khmer dùng lá thốt nốt khô để chép kinh Phật, ông Tạng đã vận dụng vào việc làm tranh từ năm 1998.

Lá thốt nốt được sử dụng làm tranh là lá khô, được phân loại theo các gam màu và tách nhỏ ra. Tiếp đến, họa sĩ sẽ phác họa trước bức tranh trên gỗ rồi ghép các mảnh lá lên trên, giai đoạn “tạo dáng” này đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn, đôi khi mất thời gian hằng tuần. Sau đó, họa sĩ dùng bút lửa (làm từ mỏ hàn điện) để vẽ, khi vẽ phải tỉ mỉ nhấn nhá trong từng chi tiết nhỏ để tạo nên độ đậm nhạt cho các đường nét.

Một tác phẩm tranh lá thốt nốt.

Tác phẩm tranh hoàn chỉnh sẽ có bốn màu cơ bản là trắng, đen, vàng, nâu. Các đề tài mà nghệ nhân Võ Văn Tạng thể hiện rất đa dạng như: chân dung, hoa lá, phong cảnh, di tích… Trong đó, nổi bật nhất vẫn là những tác phẩm về vùng nông thôn Tây Nam Bộ. Ưu điểm của lá thốt nốt là bền chắc, do đó thời gian bảo quản một bức tranh làm từ chất liệu khá lâu, có thể lên đến gần trăm năm.

Tranh đá Bảy Núi

Tại một phòng tranh đơn sơ ở thị trấn Cái Dầu thuộc huyện Châu Phú có một loại tranh độc đáo được nhiều người ưa chuộng là tranh đá Bảy Núi. Tác giả của dòng tranh này là nhạc sĩ Phan Võ Hoàng Nam, sử dụng chất liệu đá granite vùng Thất Sơn để làm tranh. Anh cũng là người đầu tiên ở miền Tây Nam Bộ vẽ tranh bằng… đá.

Hoạt động chính trong lĩnh vực âm nhạc nhưng anh Hoàng Nam rất say mê hội họa. Ý tưởng làm tranh từ đá đã được anh nung nấu từ lâu, nhưng đến năm 2008 mới có dịp thực hiện. Anh Nam đi khắp vùng đồi núi ở tỉnh An Giang để lựa chọn những viên đá phù hợp rồi đem về giã nát ra thành bột đá. Để thực hiện tranh, bột đá được rải lên bản phác thảo, chỉnh sửa rồi dán keo để kết dính thành tranh.

Tác phẩm làm từ đá granite Bảy Núi.

Ưu điểm của tranh đá Bảy Núi là có thể giữ lâu bền với thời gian, song cũng có hạn chế là do đá granite không có nhiều màu sắc nên tranh chủ yếu có hai gam màu trắng đen làm chủ đạo. Điều đó đòi hỏi người họa sĩ phải thể hiện được chiều sâu của tác phẩm. Mặc dù không lấp lánh như tranh đá quý nhưng điều mà tác giả của dòng tranh này hướng đến là mong muốn người xem tranh có được cảm giác thư thái tâm hồn sau những bộn bề cuộc sống.

Qua thời gian, những bức tranh mộc mạc làm từ đá Thất Sơn đã đến với đông đảo những người thưởng thức hội họa, càng giúp dòng tranh đặc thù của địa phương có chỗ đứng vững vàng hơn. Các tác phẩm như “Chiều Bảy Núi”, “Cố lên”, “Đàn bà”, “Trăng đồng nước”, “Đi sớm”… cùng loạt tranh trang trí với chủ đề các loại hoa vừa sinh động, vừa khắc khoải, mang dấu ấn riêng của người nghệ sĩ xứ Châu Phú.

Tranh chiếu uzu

Uzu là loài cây có nguồn gốc từ khu vực Biển Hồ Tonlé Sap của Campuchia, phát triển mạnh từ tháng 5 đến tháng Chạp âm lịch hằng năm. Người dân thị xã Tân Châu (An Giang) đã sử dụng nguyên liệu này để dệt thành những chiếc chiếu uzu nổi tiếng khắp vùng đồng bằng sông Cửu Long. Song, ít ai biết rằng những chiếc chiếu dệt từ cây uzu không chỉ có chức năng chính là dùng để nằm mà còn được một nghệ nhân sử dụng để làm tranh.

Tranh chiếu uzu được xem là một “nghề lạ” ở An Giang, được khởi xướng bởi họa sĩ Võ Minh Mẫn ngụ tại xã Đa Phước, huyện An Phú. Trước đó, ông từng có hàng chục năm hoạt động trong lĩnh vực hội họa với nhiều loại hình tranh khác nhau như tranh acrylit, sơn dầu, tranh đốt gỗ… Đến năm 2011 thì ông bắt đầu thử nghiệm chất liệu tranh từ chiếu uzu.

Một tác phẩm hội họa trên chất liệu chiếu uzu.

Chiếc chiếu uzu sẽ được dùng làm phông nền cho bức tranh và các chi tiết sẽ được vẽ bằng bút lửa. Nhiệt độ được cung cấp từ điện sẽ đốt cháy phần chiếu khi đầu bút lướt qua, tạo thành những đường nét. Cách vẽ này đòi hỏi người họa sĩ phải trải qua nhiều giai đoạn, mất nhiều thời gian và đặc biệt là phải hết sức cẩn thận. Bởi, đặc tính của thân chiếu uzu là sần sùi và có nhiều ô đan xen nhau nên rất khó vẽ các chi tiết. Bên cạnh đó, do được thực hiện bằng cách dùng nhiệt đốt lên thân chiếu nên nếu đường bút lỗi thì sẽ hư hỏng cả bức tranh.

Tranh chiếu uzu không có nhiều màu sắc mà chỉ có màu vàng nhạt của chiếu và màu đen của đường bút là chủ đạo, do đó để tác phẩm thật sự cuốn hút, đòi hỏi người họa sĩ phải thể hiện cái hồn qua từng nét vẽ. Họa sĩ Minh Mẫn đã thực hiện hàng chục tác phẩm tranh chiếu uzu với nhiều đề tài khác nhau, trong đó tranh chân dung thu hút người xem hơn cả..

Vĩnh Thông