Tiếng gà trưa trên vĩ tuyến 17

Tại tỉnh Quảng Trị vừa diễn ra giải Tiền Phong Marathon lần thứ 66 mang tên “Khúc khải hoàn” nhân dịp kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước.

Trước ngày diễn ra giải chính thức, một lễ thượng cờ trang trọng được tổ chức ở Kỳ đài Hiền Lương phía bờ Bắc sông Bến Hải. Trong số hơn 7.000 vận động viên về dự giải Marathon này, rất nhiều người trẻ sinh ra sau năm 1975. Họ đến Quảng Trị không chỉ dự giải chạy mà còn đến để cảm nhận về “miền đất lửa”, về nơi từng “Xa nhau chỉ một mái chèo/ Mà đi trăm núi vạn đèo tới đây”.

Sau lễ thượng cờ, khi những vận động viên và quan khách về lại Đông Hà, tôi ngồi lại bên bến sông để lắng nghe những thanh âm vọng lên sau nửa thế kỷ khi ngọn gió hòa bình thổi qua mặt nước dòng sông trận mạc.

Trưa tháng Tư, mặt trời như đứng yên trên đỉnh đầu. Nắng tràn khắp không gian, hắt lên từng đợt sóng nhỏ lăn tăn trên mặt nước, rồi dội xuống những rặng tre làng thẫm xanh, đung đưa trong gió nhẹ. Một cơn gió từ bên kia sông thổi về, mang theo mùi ngai ngái của bùn non, của đồng lúa đang thì con gái và đâu đó vẳng lên một âm thanh quen thuộc: tiếng gà trưa.

Tiếng gà ấy, phải lắng nghe thật kỹ mới cảm nhận được hết ý nghĩa của nó. Tiếng gà gáy vang lên, ngân dài trong khoảng không tĩnh lặng như một lời nhắc nhở về những tháng ngày đã qua, về những hy sinh, mất mát, về những giấc mơ đã từng cháy bỏng trên đôi bờ sông này.

Có rất nhiều cách để diễn tả hòa bình, nhưng với tôi, hình ảnh “khói bay trên sông, gà đang gáy trưa bên sông” của Văn Cao trong bài hát “Mùa xuân đầu tiên” là hình ảnh giàu sức gợi nhất.

Tiếng gà trưa ấy không vang lên ở một dòng sông bình thường mà nghe vang trong một trưa nắng bên dòng sông trận mạc, từng ngút trời lửa đạn, biểu tượng cắt chia, từng khắc khoải về giấc mơ thống nhất... như sông Bến Hải mới cảm nhận thấm thía cái giá của mỗi ngày hòa bình.

Cụm Di tích quốc gia đặc biệt: sông Bến Hải, cầu Hiền Lương và kỳ đài với lá cờ Tổ quốc.

Bến Hải - dòng sông không rộng, không dài nhưng đã trĩu nặng những ký ức không thể nào quên của một thời bom đạn, chia cắt và chờ đợi thống nhất. Có lẽ, chẳng ai từng bước chân đến nơi này mà không cảm thấy một nỗi niềm gì đó sâu thẳm trong lòng, một cảm giác vừa thương tiếc vừa tự hào, vừa day dứt.

Tôi nhắm mắt lại, để mặc cho âm thanh ấy lan tỏa trong lòng mình. Ngày trước, trên dòng sông này, có lẽ chẳng ai nghe được tiếng gà gáy. Đạn bom, khói lửa, tiếng loa tuyên truyền át đi tất cả. Giờ đây, đến khu di tích đôi bờ Bến Hải – Hiền Lương, du khách vẫn nhìn thấy những cột loa xếp thành lối đến hàng chục cái treo trên hai cột trụ làm giá đỡ ở đôi bờ để “đấu loa”. Đấu loa, giờ thật khó hình dung nhưng những chứng nhân kể lại rằng mỗi lần “đấu loa” âm thanh mạnh đến mức sóng âm khiến mặt nước sông chao động. Với âm thanh ấy làm sao còn nghe ra được một âm vang nào khác, nữa là tiếng gà bình yên dưới lũy tre làng?

Tôi bước chậm rãi trên cây cầu sơn hai màu xanh - vàng, nơi đã từng là giới tuyến chia đôi hai miền. Ngày ấy, bước qua cây cầu này không phải là chuyện dễ dàng. Một bên là những giấc mơ bị chặn lại bởi hàng rào dây thép gai, một bên là ánh mắt đau đáu chờ đợi của những người mẹ, người vợ, người con. Chỉ một bước chân thôi mà là khoảng cách của hàng chục năm chờ mong. Hơn 50 năm qua, đứng giữa cầu, nhìn về cả hai phía, không còn lằn ranh nào, không còn ranh giới nào chia cách. Chỉ có một màu xanh nối dài của đồng ruộng, của sông nước, của trời cao in bóng trong câu thơ của nhà thơ Tế Hanh “Trời vẫn xanh một màu xanh Quảng Trị/ Tận chân trời mây núi có chia đâu”.

Bên kia sông, làng quê vẫn thế, vẫn những mái nhà thấp thoáng sau lũy tre, vẫn những con đường làng vắt ngang cánh đồng lúa xanh rờn. Vẫn những mẹ, những chị thong thả đi chợ Kêng phía bờ Nam, vẫn những đứa trẻ í ới gọi nhau dưới bóng râm cây đa đầu làng phía Hiền Thành bờ Bắc. Dưới một bóng thuyền chài neo đậu nơi chân cầu Hiền Lương, vợ chồng người chủ thuyền đang nhóm bếp nấu cơm trưa ở sàn khoang đầu mũi thuyền. Và tiếng gà gáy trưa, vẫn như một dấu lặng giữa cuộc sống bộn bề, nhắc nhở con người về sự yên bình quý giá của hôm nay.

Khoảng 30 năm trước, khi đôi bờ Hiền Lương chưa được tôn tạo trở thành một khu lưu niệm bề thế như hôm nay, có một phóng viên chiến trường đã trồng một cây bồ đề ở đầu cầu phía bờ Nam tưởng nhớ những nhà báo đã ngã xuống trên chiến trường Đông Dương. Đó là Tim Page, một phóng viên ảnh nổi tiếng người Anh, một trong những người sáng lập Quỹ IMMF (Quỹ Tưởng niệm báo chí Đông Dương). Cả chiến trường Đông Dương mênh mông nhưng Tim Page đã chọn mảnh đất này để trồng một cây xanh nhắc nhở. Rồi năm tháng qua đi, những trận lụt lịch sử tràn qua đây đã khiến cây bồ đề năm xưa Tim Page trồng không còn vết dấu, giấc mơ về một đài tưởng niệm cho những nhà báo chiến trường cho đến giờ vẫn chưa thành hiện thực…

Bình yên hôm nay trên dòng sông Bến Hải.

Tôi bỗng nhớ điêu khắc gia Phạm Văn Hạng, tác giả của nhiều tượng đài, công trình nổi tiếng từng nói rằng ở đôi bờ Bến Hải, dọc theo hai phía của cây cầu hãy biến thành một vườn hoa, chỉ trồng hoa thật nhiều, một thảm hoa rực rỡ và những bông hoa ấy sẽ là sự tưởng niệm và nhắc nhở hay nhất về những năm tháng hôm qua.

Cũng chung ý nghĩ về một đôi bờ Hiền Lương trở thành một “vùng ký ức của đất nước”, nhà văn Ngô Thảo, một người con của miền đất giới tuyến Vĩnh Linh đã từng đề xuất với tỉnh nhà Quảng Trị rằng nơi đây cần được mang một vẻ đẹp riêng, vẻ đẹp của thống nhất hàn gắn, với đôi bờ sông hoa, với tình cảm của mấy chục tỉnh thành trên cả nước dành cho, không nhất thiết phải tượng đài hoành tráng. Nếu làm được như thế, câu chuyện của Hiền Lương hôm nay sẽ là một câu chuyện đẹp, và sự góp mặt của các vùng miền trên đôi bờ sông giới tuyến năm nào sẽ ngân cao hơn những nốt nhạc của bài ca khát vọng thống nhất …

Hòa bình không phải là điều gì lớn lao hay xa vời. Hòa bình là khi người ta có thể nghe lại được tiếng gà gáy trưa. Hòa bình là khi con trẻ có thể chạy chân trần trên đồng ruộng, là khi người mẹ có thể nhóm bếp mà không lo sợ ngày mai ra sao. Trưa nay, dòng sông vẫn chảy an nhiên in bóng mây trời, chứng nhân cho một thời bi thương và sự hồi sinh. Và tiếng gà trưa ấy là thông điệp của hòa bình, những thanh âm ấy giữa đất trời nhắc nhớ với người đang sống về lòng biết ơn, biết ơn đời, biết ơn người, biết ơn những hy sinh của hôm qua để có hôm nay…

An Du