Người Tạng trên cao nguyên Tứ Xuyên

Dọc hành trình lên miền cao nguyên Trung Quốc, nơi tiếp giáp giữa các tỉnh Tứ Xuyên, Cam Túc và Khu tự trị Tây Tạng, tôi thỉnh thoảng lại bắt gặp những ngôi làng với những căn nhà gỗ nép mình bên triền núi, phía trước là thung lũng có dòng sông xanh ngát lững lờ trôi.

Trong mỗi ngôi làng là hình ảnh những dây cờ Lungta, những gò đá Mani khắc Lục tự đại minh chân ngôn “Om Mani Padme Hum” và thấp thoáng bóng y phục của người dân tộc Tạng.

Như thị trấn Tây Tạng - Bạch Mã này, một vùng quê đang từng ngày khởi sắc, giàu có nhờ tổ chức làm du lịch cộng đồng thành công mà vẫn bảo tồn khá nguyên vẹn bản sắc văn hóa.

Theo chị Si Lan, Trưởng Ban Tuyên truyền của huyện Bình Vũ (tỉnh Tứ Xuyên), thị trấn Tây Tạng - Bạch Mã có 4 làng và dân số chỉ 996 người trên diện tích 784,67 km2, bao gồm cả Khu Bảo tồn thiên nhiên quốc gia Vương Lang.

Với hệ thống đường cao tốc Cửu - Miên (Cửu Trại Câu - Miên Dương) G8513 và Quốc lộ G247 chạy qua, Tây Tạng - Bạch Mã có hệ thống giao thông thuận tiện, là điểm đầu tiên vào thành phố Miên Dương từ miền Nam.

Thị trấn nằm ở chân phía Đông của dãy núi Mân Sơn, địa hình chủ yếu là đồi núi, với độ cao cao nhất là 4.522 m và thấp nhất là 1.930 m so với mực nước biển. Đây là một trong những không gian tự nhiên được bảo vệ nghiêm ngặt để bảo tồn các loài động vật hoang dã quý hiếm như gấu trúc, khỉ vàng và linh dương đầu bò.

Cũng theo chị Si Lan, Khu Bảo tồn thiên nhiên quốc gia Vương Lang có những cảnh quan thiên nhiên hết sức hấp dẫn, đó là những ngọn núi mùa đông phủ đầy tuyết trắng, những đồng cỏ trải dài mênh mông, những cánh rừng bạt ngàn và rất nhiều hồ nước tự nhiên ngọt lành trên vùng núi cao…

Người Tạng rất mê ca hát.

Người đầu tiên tiếp chúng tôi ở thị trấn Tây Tạng – Bạch Mã là ông chủ nhà hàng Vương Chiêu. Một chàng thanh niên đúng chất người sống ở miền núi cao mà tôi thường gặp ở vùng Tây Nguyên nước ta.

Chỉ vài chục phút sau khi khách xuống xe, Vương đã chỉ đạo nhân viên dọn lên bữa cơm với tất cả các món đều là đặc sản của người Tạng: thịt bò Tây Tạng, rau hái từ rừng Vương Lang, củ cải trồng bên mép suối Thủy Thạch hầm với thịt cừu - loại củ cải ăn một lần là không thể quên vị ngọt đầu lưỡi.

Vương Chiêu nói: “Với người Tạng chúng tôi, mỗi món ăn là một vị thuốc, dược tính của các món ăn từ rừng rất cao. Ở vùng khí hậu khắc nghiệt từng cách biệt với thế giới bên ngoài, tổ tiên chúng tôi đã lựa chọn cho mình và con cháu những món ăn chống chọi với bệnh tật, giúp cơ thể cường tráng”.

Quả thật, qua tìm hiểu được biết, không gian sinh tồn của vùng cư dân Tạng đã tạo ra một ngành Tạng dược và nghệ thuật ẩm thực Tây Tạng. Y học Tây Tạng là một trong những hình thức y khoa lâu đời nhất thế giới. Nó sử dụng 2.000 loại thực vật, 40 loài động vật, 50 khoáng vật.

Trong khi đó, các món ăn lại phản ánh một di sản phong phú của vùng đất, sự thích ứng của người dân với độ cao và ẩm thực tôn giáo. Bột nhào được làm từ lúa mạch được gọi là tsampa, là lương thực chủ yếu của người Tạng. Bột nhào này được làm thành sợi mì hoặc một loại bánh bao hấp gọi là momo.

Thịt có thể lấy từ bò Tây Tạng, dê hoặc cừu và thường được sấy khô hay nấu chín hầm với khoai tây. Mù tạt được ăn nhiều. Sữa chua, bơ, pho mát từ bò cũng được sử dụng. Vương Chiêu khá rành rẽ về lịch sử tộc người, về quá trình hình thành làng quê của mình.

Anh kể: “Tộc người Tây Tạng - Bạch Mã được các nhà dân tộc học đánh giá là một trong những tộc người lâu đời nhất của khu vực Đông Á. Còn thị trấn chúng tôi ngày nay thì đã có từ thời các cụ, nay con cháu kế thừa. Mà ngày xưa vùng này heo hút lắm, không có đường sá từ bên ngoài vào. Người Tây Tạng - Bạch Mã sống biệt lập giữa núi rừng, ít giao lưu với thế giới bên ngoài. Nay thì khác nhiều rồi…”.

* * *

Một làng dân tộc Tạng ở tỉnh Tứ Xuyên (Trung Quốc).

Khu homestay Di Yi Rong - Bạch Mã được xây dựng bằng gỗ, theo phong cách kiến trúc điển hình của nhà truyền thống của người Tạng, kết hợp kiểu kiến trúc tứ hợp viện nổi tiếng của người Hán. Bốn phía là nhà, có chung cổng và một sân giữa lớn, sau lưng tựa ngọn núi cao và dòng sông xanh biếc.

Có lẽ, kinh doanh du lịch là một trong những minh chứng nổi bật nhất cho sự đổi thay trong đời sống của cộng đồng dân tộc thiểu số Trung Quốc mà trước đây, cuộc sống của họ chỉ gắn liền với những ngôi làng hẻo lánh, nơi chỉ có nguồn sống chính từ trồng trọt, chăn nuôi và hái lượm.

Ông chủ homestay Giang Din Guây không giấu niềm vui: “Kể từ khi chúng tôi được phép mở cửa đón khách du lịch, tôi không còn phải đi làm ăn nơi xa. Chúng tôi cũng nhận được những khoản trợ cấp hoặc vốn vay ưu đãi của nhà nước để xây dựng cơ sở phục vụ du khách. Cuộc sống của người dân địa phương thoải mái hơn thời kỳ trước rất nhiều”.

Từng đến nhiều nơi có các dân tộc thiểu số sinh sống, tôi nhận thấy, thông thường, sự phát triển du lịch và các hoạt động kinh tế hiện đại dễ đe dọa đến môi trường sống và bản sắc văn hóa. Việc cân bằng giữa phát triển và bảo tồn là một bài toán nan giải, cần được giải quyết một cách hài hòa.

Giải đáp thắc mắc này, ông Lin Guo Zhu, Chủ tịch Nhân Đại xã Tây Tạng - Bạch Mã nói: “Chính quyền địa phương rất chú trọng đến việc lưu giữ và kế thừa bản sắc văn hóa, bao gồm thành lập Hiệp hội bảo tồn văn hóa dân tộc Tạng, tổ chức trưng bày và giới thiệu các sản phẩm văn hóa du lịch, đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền và quảng bá những nét đặc sắc của nhiều loại hình nghệ thuật trong văn hóa Tây Tạng - Bạch Mã. Nhiều lễ hội truyền thống của người Tạng như Losar, Shoton, Linka… vẫn được tổ chức với quy mô lớn. Đó không chỉ là dịp để cộng đồng gắn kết mà còn là sản phẩm văn hóa thu hút du khách”.

Kết hợp hài hòa giữa bảo tồn những giá trị truyền thống và phát triển kinh tế đã tạo ra một cộng đồng vừa giữ được bản sắc riêng biệt vừa hòa nhập với xã hội hiện đại…

Uông Thái Biểu