Độc đáo lễ cúng bến nước của người M’nông

Ngày xưa, người M’nông ở Tây Nguyên sống du canh, du cư, thường xuyên phải đi tìm những vùng đất mới để sinh sống. Yêu cầu vùng đất được chọn là phải có nguồn nước. Khi tìm được nguồn nước trong lành thì cả buôn làng lập bến nước và tổ chức lễ cúng hằng năm.

Theo truyền thống của người M’nông sống bên hồ Lắk (huyện Lắk), vào ngày làm lễ cúng bến nước, ngay từ tờ mờ sáng, người dân trong buôn tập trung tại nhà thầy mối (Drah) để chuẩn bị lễ vật gồm: rượu cần, heo, gà, trâu, bò… Sau khi heo đã làm xong, lễ vật chuẩn bị đầy đủ, thầy mối cùng dân làng đem lễ vật đến nhà rước thầy cúng tới bến nước Đắk Hoa, buôn Pai Ar, xã Đắk Phơi - đây là bến đầu nguồn lâu đời ở vùng đất này để cúng bến nước. Tại đây, các lễ vật được bày ra, đặt đối diện với nguồn nước chảy ra từ khe núi. Các lễ vật không thể thiếu đó là đầu heo; 1 chén lớn tiết heo trộn rượu; 1 chén đựng thịt heo, gan heo; 1 cái tô; 3 ché rượu cần; hoa quả và một số thức ăn khác.

Thầy cúng thực hiện nghi lễ cúng bến nước. Ảnh: Ninh Tôn

Bên cạnh thầy cúng chủ trì lễ cúng còn có người phụ cúng và già làng, cả ba người ngồi trước mâm lễ vật, đội chiêng đứng hai bên. Thầy cúng Y Bal Ông, người có uy tín và được buôn làng Pai Ar chọn cúng trong các lễ hội những năm gần đây đọc lời khấn: “Ơ Yang ơi, Yang nước, Yang suối, Yang sông, Yang đất, Yang trời, Yang núi hãy về đây chứng giám tấm lòng của bà con buôn Pai Ar. Hôm nay, chúng con có chuẩn bị lễ vật dâng lên Yang, mời gọi thần linh xuống đây cùng chung vui, ăn mừng với buôn làng. Cầu mong thần linh thấy được lòng thành kính của bà con buôn làng. Chúng con cảm tạ Yang đã ban cho buôn làng nguồn nước sạch phục vụ đời sống, cầu mong Yang về ban cho buôn làng sức khỏe, con cháu luôn được khỏe mạnh…”.

Sau lời khấn, đội chiêng tấu lên bài chiêng Ngăn mời gọi Yang về. Kết thúc bài cúng và bài chiêng, thầy cúng lấy chén tiết heo pha rượu đổ một phần chén tiết vào nguồn nước chảy ra từ khe núi và khấn cầu cho Yang phù hộ, bảo vệ con cháu trong buôn làng được bình an, có đủ nguồn nước phục vụ đời sống và sản xuất.

Tiếp theo thầy cúng cùng với phụ cúng, già làng cầm theo chén tiết heo pha rượu đi về hướng buôn làng, đến ngã tư đầu tiên, thầy cúng tiếp tục đổ một phần chén tiết heo pha rượu và đọc hết gia phả của các dòng họ sinh sống trong buôn nhằm mục đích để báo cáo với Yang hôm nay có những dòng họ này đã có lễ vật dâng lên Yang, cảm tạ Yang trong năm qua đã phù hộ cho dòng họ sức khỏe, có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, đồng thời cũng để Yang nắm được các dòng họ sinh sống trong buôn để tiếp tục bảo vệ, che chở…

Thanh niên bê lễ vật ra đầu nguồn nước. Ảnh: Ninh Tôn

Tiếp đó, thầy cúng, phụ cúng và già làng di chuyển đến cổng chào của buôn, đổ hết phần tiết heo pha rượu còn lại trong chén và đọc lời khấn với ý nghĩa: xua đuổi tà ma, ma quỷ, những điều xui xẻo, không sạch sẽ, không may mắn ra khỏi buôn làng để buôn làng được bình yên, không có những chuyện xui xẻo, đau ốm, bệnh tật xảy ra, để bà con trong buôn có cuộc sống ấm no, hạnh phúc…

Nghi lễ cúng kết thúc, thầy cúng về tại Nhà văn hóa cộng đồng buôn và không được phép quay trở lại bến nước vì sợ các Yang về sẽ nhập vào người thầy cúng. Trong quá trình thầy cúng di chuyển về buôn làng, đội chiêng diễn tấu các bài chiêng, thanh niên nam, nữ sẽ nhún nhảy theo nhịp chiêng, điệu múa xoang mừng hội. Cùng với đó, những chiếc chiếu được trải ra, các món ăn được chế biến từ lễ vật trong lễ cúng (heo, gà…) được dọn ra mời buôn làng, họ hàng và tất cả những người có mặt cùng thưởng thức và uống rượu cần.

Ông Bùi Xuân Tiệp, Giám đốc Trung tâm Truyền thông - Văn hóa - Thể thao huyện Lắk cho biết: “Lễ cúng bến nước là một trong những phong tục tập quán lâu đời của đồng bào Tây Nguyên, là nét văn hóa truyền thống đặc sắc của người M’nông. Ngoài ý nghĩa tâm linh, lễ cúng bến nước còn là thông điệp giáo dục con cháu có ý thức, trách nhiệm bảo vệ nguồn nước, môi trường sinh thái, bảo vệ rừng. Hằng năm, cứ sau vụ thu hoạch, già làng, chủ bến nước và dân làng mời thầy cúng đến cúng bến nước, mục đích tạ ơn các vị thần linh (Yang) đã ban cho người dân trong buôn làng có được nguồn nước sạch phục vụ đời sống; tạ ơn thần linh đã đem mưa thuận gió hòa, phù hộ cho các gia đình, cộng đồng buôn làng được khỏe mạnh, không bị đau ốm, bệnh tật”.

Trương Nhất Vương