“Đạt” và “đoạt”

“Đạt” và “đoạt” là hai từ thuộc lớp từ Hán – Việt, có quan hệ gần nghĩa.

Từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học (Hoàng Phê chủ biên) định nghĩa: “Đạt. I đg. Đến được đích, thực hiện được điều nhằm tới. Đạt mục đích. Năng suất đạt 10 tấn một héc-ta.”; “Đoạt. đg. Lấy hẳn được về mình, qua đấu tranh với người khác. Đoạt chức vô địch”.

Hán ngữ đại từ điển (La Trúc Phong chủ biên - Hán ngữ đại từ điển xuất bản xã - 1993) định nghĩa: “đoạt: giành được trong cuộc tranh đoạt; dùng sức lực giành được chiến thắng” [đoạt: cạnh tiên thủ đắc, tranh thủ đáo]; “đạt: đến được địa điểm, hoặc một giai đoạn nào đó; đạt tới, hoàn thành, đạt được.” [đáo đạt; đạt đáo]”.

Ảnh minh họa: Internet

Như vậy, cả “đạt” và “đoạt” đều chung một nét nghĩa biểu niệm: (hoạt động) lấy (phần thắng) về mình. Chính điều này gây ra sự nhầm lẫn trong việc sử dụng hai động từ này trong hoạt động nói năng, viết lách. Tuy chung một nét nghĩa biểu niệm, nhưng “đạt” và “đoạt” lại khác nhau ở cách thức thực hiện (hoạt động). Định nghĩa của các từ điển nêu trên đã cho ta thấy rõ sự khác biệt này.

Tuy nhiên, trong thực tế sử dụng, không ít trường hợp người dùng đánh đồng “đoạt” với “đạt”.

Các ví dụ sau đây cho thấy sự nhầm lẫn tai hại đó: "TP. Cần Thơ vinh danh học sinh đạt giải cuộc thi Bàn tính và toán số học liên Thái Bình Dương" (Báo Cần Thơ); "Hải Phòng thưởng gần 1 tỉ cho 2 học sinh đạt giải Olympic toán học quốc tế" (Báo Thanh Niên); "34 học sinh Việt Nam đạt giải tại kỳ thi toán quốc tế" (Báo Hà Nội mới)…

Dùng “đạt” thay cho “đoạt” để phản ánh việc chủ thể giành được giải thưởng qua các cuộc thi (“Lấy hẳn được về mình, qua đấu tranh với người khác” – từ điển Tiếng Việt) trong các tít bài nêu trên là chưa chính xác về ngữ nghĩa.

Xin tham khảo những tít bài sau đây, người viết đã rất chính xác khi dùng “đoạt”: "Tuyên dương học sinh đoạt giải các kỳ thi Olympic và Khoa học kỹ thuật quốc tế năm 2023" (Báo Tin tức); "5/5 học sinh Việt Nam đoạt giải Olympic vật lý quốc tế" (Báo Tuổi Trẻ); "Tuyên dương học sinh đoạt giải tại các kỳ thi Olympic và khoa học kỹ thuật quốc tế năm 2022" (Báo Quân đội nhân dân)…

Duy Xuân