Đặc sắc nghi lễ cúng cầu mưa và cầu mùa

Vào cao điểm của mùa khô, thường là tháng ba hoặc tháng tư hằng năm, người dân buôn Đắk Tuôr (xã Cư Pui, huyện Krông Bông) sẽ tổ chức cúng cầu mưa và cầu mùa với mong muốn mưa thuận gió hòa, nương rẫy tươi tốt, thóc lúa đầy kho.

Ngày 29/3 vừa qua, Sở Văn hóa, Thể Thao và Du lịch phối hợp với Trung tâm Văn hóa – Thể thao huyện Krông Bông và UBND xã Cư Pui đã tổ chức nghi lễ quan trọng này.

Lễ cầu mưa (Kăm mah) và cầu mùa (Căm buh) là một trong những nghi lễ nông nghiệp quan trọng của người Êđê. Nghi lễ đánh dấu thời điểm bắt đầu một mùa rẫy mới, vì vậy người dân tại buôn Đắk Tuôr chuẩn bị rất kỹ trước khi tiến hành lễ này. Trước tiên, chủ buôn (Khua buôn) cùng bà con trong buôn chọn một khoảng đất rộng, bằng phẳng, gần cây cổ thụ có nhiều tổ ong càng tốt để thực hiện lễ cúng. Vì theo quan niệm của người Êđê, đó là nơi đất tốt. Sau khi phát hoang nơi thực hiện nghi lễ, chủ buôn phân công mọi người tìm nơi đặt các loại bẫy một cách kín đáo. Sau đó, người dân trong buôn tiến hành làm một chòi Pưk (Sang Yang) hai tầng, trong đó tầng trên tượng trưng cho tầng trời để thờ ông trời và bà trời (Ây Điê và Aduôn Điê), tầng dưới là kho lúa, tượng trưng cho sự no đủ. Dưới chân chòi Pưk còn đặt Thần ác (Yang liê) tượng trưng cho cái ác, chuyên xui khiến chim thú vào phá rẫy, làm mất mùa màng, khiến dân trong buôn không được no đủ.

Nghi lễ vẩy nước tại Lễ cúng cầu mưa và cầu mùa tại buôn Đắk Tuôr (xã Cư Pui, huyện Krông Bông).

Để phục vụ cho lễ cúng, người dân trong buôn còn chuẩn bị rất nhiều dụng cụ, như: ba cây đao, ba chiếc khiên, ba thúng đựng lúa, ba cái gùi, các loại bẫy, cây chọc trỉa lúa, dụng cụ đựng nước để làm mưa, các mô hình tượng trưng cho các loại thú... Để lễ cúng diễn ra thuận lợi, không thể thiếu các lễ vật: bốn ché rượu cần, một con heo, một con dê, hai con gà cùng các bộ phận của con vật hiến tế, một chén đồng đựng tiết heo, một chén đồng đựng rượu cần đặt trên mâm cúng… Người dân trong buôn cũng chọn ra 40 người (cả nam và nữ), mặc trang phục truyền thống của người Êđê để thực hiện lễ cúng.

Khi tất cả các thủ tục được chuẩn bị xong, sau một hồi chiêng vang lên, thầy cúng đọc lời khấn cầu xin thần sấm, thần mưa, thần gió… hãy cho mưa để làm cho cây cối tốt tươi, đừng nổi giận gây sấm chớp làm ảnh hưởng đến mùa màng.

Nghi thức gieo hạt tại Lễ cúng cầu mưa và cầu mùa tại buôn Đắk Tuôr (xã Cư Pui, huyện Krông Bông).

Khấn xong, thầy cúng cầm bát rượu pha tiết heo vẩy vào các gùi lúa, công cụ lao động và vẩy xuống đất rẫy. Hành động này mang ý nghĩa muốn mời các thần cùng dùng rượu với dân làng. Sau đó thầy cúng quay về mâm cúng, tay nâng chén rượu trước trán và tiếp tục đọc lời khấn thần linh ban cho buôn làng được mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, cây cối đâm hoa kết trái.

Thầy cúng vứa dứt lời khấn, phía dưới rộ lên tiếng hò reo của bà con trong buôn, thể hiện sự đồng tình và bảy tỏ ý chí quyết tâm vượt qua mọi khó khăn để bước vào mùa rẫy mới. Tiếp theo, với chén rượu trên tay, thầy cúng kính cẩn mời ông trời, bà trời, mời các thúng lúa trong chòi rồi đi xung quanh chòi Pưk vẫy rượu mời các bẫy đã đặt và dụng cụ đuổi chim. Nghi thức gieo hạt cũng được bắt đầu. Một tốp gồm bảy nam, bảy nữ đã được chọn sẵn để thực hiện nghi thức này. Cứ hai người đàn ông đi trước chọc lỗ, hai người phụ nữ đi sau gieo hạt thóc và lấp lỗ lại. Dụng cụ gieo hạt là một ống tre, để một đầu cật, đầu kia để hở. Người dân đổ lúa giống vào ống tre này để gieo và dùng đầu cật để lấp lỗ lại. Khi đã gieo hạt xong, mọi người đem nước đựng trong ống đing (ống tre) ra, vẩy ướt đất rẫy với ý nghĩa thần linh đã nghe lời khẩn cầu của dân làng nên đã cho mưa xuống tưới mát nương rẫy. Sau đó, thầy cúng và dân làng trong buôn thực hiện nghi lễ tiếp theo cúng cầu an, cầu sức khỏe.

Kết thúc lễ cầu mưa và cầu mùa người dân buôn Đắk Tuôr (xã Cư Pui, huyện Krông Bông) cùng uống rượu, chuyện trò.

Cúng xong, mọi người tỏa ra đi khởi động các bẫy thú và hun khói cho ong bay đi, gỡ tổ ong xuống lấy mật. Thầy cúng cầm khiên, giáo múa một vòng quanh rẫy và đi về chòi Pưk đưa tượng Thần ác xuống chặt đầu với ý nghĩa là trừ tà ma, đuổi thần ác đi nơi khác trong tiếng hò reo của mọi người.

Chủ buôn được thầy cúng mời ăn thịt, uống rượu ở mâm cúng trước tiên, sau đó đến lượt bà con trong buôn. Chiêng trống được tấu lên rộn ràng. Kết thúc lễ cầu mưa và cầu mùa, mọi người cùng uống rượu, chuyện trò. Đến khi rượu trong ché đã nhạt, người dân trong buôn ai về nhà đó, chuẩn bị các dụng cụ lao động để bắt đầu một mùa rẫy mới sau khi mưa xuống.

Ông Y Thu Niê, trưởng buôn Đắk Tuôr cho biết, hằng năm người dân trong buôn tổ chức nhiều nghi lễ lớn, nhỏ khác nhau. Tuy nhiên lễ cúng cầu mưa và cầu mùa được bà con chú trọng nhất vì nó bao hàm nhiều ý nghĩa khác nhau, trong đó có nguyện vọng khắc phục những khó khăn mà con người chưa giải quyết được.

Khả Lê