Hà Nội - trong từng màu sắc, thanh âm

1. Hà Nội rộn ràng với Lễ kỷ niệm 70 năm Ngày giải phóng Thủ đô (10/10/1954 – 10/10/2024) nhưng trên những con phố cổ rêu phong vẫn có những hình ảnh của một Hà Nội cổ xưa và xưa cũ.

Những chàng trai trong màu áo vệ quốc quân và chiếc áo trấn thủ chần ô quả trám, các chị các mẹ trong những bộ áo dài của những năm 1950. Đã có quá nhiều tính từ đi kèm với miền đất văn hiến: Hà Nội hào hoa, Hà Nội u hoài, Hà Nội kiêu sa… Nhưng sau tất cả, bản thân Hà Nội đã là một tính từ mà không một ai có thể đi hết sự diễn đạt đó. Nên những ngày kỷ niệm tháng 10 hằng năm, khi mà giải thưởng của Hà Nội mang tên danh họa Bùi Xuân Phái xướng lên những nhân vật được trao giải thưởng lớn, những tác phẩm, những dự án, ý tưởng…, sẽ thấy Hà Nội đã rất thấu đáo khi chọn tên danh họa để đặt cho giải thưởng mang nội hàm là “vì tình yêu Hà Nội”: “Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội”.

Hồ Gươm - một trong những điểm nhấn của Thủ đô Hà Nội. Ảnh tư liệu

Dù Hà Nội bây giờ đã trở thành một đô thị hiện đại, song ai đã từng yêu Hà Nội qua những bức họa “phố Phái” sẽ liên tưởng ngay đến những mảng tường xám xiêu vẹo run rẩy, những mái ngói nâu xám lô nhô, cây cột đèn góc phố trơ trọi mà như đang đứng đợi… trong tranh của danh họa. Hà Nội trong “phố Phái” không còn là hội họa, không còn là không gian, không còn là đường nét hình khối, nó là tâm hồn, là suy tư, là chiêm cảm, là hoài niệm… Những thành phố lớn với lịch sử lâu đời luôn có những khu phố cổ, vừa như là nơi lưu giữ ký ức thành phố, nhưng không phải phố cổ nào cũng trở nên hồn vía như phố cổ Hà Nội, không phải phố cổ nào cũng may mắn được bước vào sắc màu đường nét của danh họa và trở thành một ý thức, một biểu tượng.

2.   Nếu hội họa của Bùi Xuân Phái mang lại cho Hà Nội một tình yêu bất tử với mảnh đất này thì âm nhạc của Hà Nội cũng có những điều rất riêng nếu không nói là duy nhất. Đó là tất cả những bài hát hay nhất về Hà Nội đều liên quan đến… mùa thu. Có phải là sự gặp gỡ ngẫu nhiên của lịch sử, của đất trời và tâm hồn người hay là có một điều gì lớn hơn thế? Bắt đầu với Cách mạng Tháng Tám 1945 là mùa thu. Ngày giải phóng Thủ đô (10/10/1954) sau Chiến thắng Điện Biên Phủ cũng là những ngày thu của đất trời Hà Nội.

Một bức tranh vẽ Phố Hà Nội của danh họa Bùi Xuân Phái.

Những ngày này, khắp phố phường Hà Nội bên những hùng ca “trùng trùng quân đi như sóng, lớp lớp đoàn quân tiến về” vẫn nghe tha thiết “Vội vã trở về, vội vã ra đi/ Chẳng thể nào qua hết từng con phố/ Nhưng còn đó mùa thu, mùa thu đầy gió…” (“Hà Nội ngày trở về” của nhạc sĩ Phú Quang phổ từ bài thơ Hà Nội của nhà thơ Thanh Tùng có thể xem như một tự tình Hà Nội điển hình). Hình như bài hát duy nhất của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn về Hà Nội cũng là “Nhớ mùa thu Hà Nội” với những hình ảnh đã thành biểu tượng: “cây cơm nguội vàng/ cây bàng lá đỏ/ phố xưa nhà cổ/ mái ngói thâm nâu...”. Nhạc sĩ Hồng Đăng - người đã từng nhận giải “Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội” cũng đã khiến cho mùi hương biểu tượng của mùa thu Hà Nội trở nên tha thiết: “Kỷ niệm ngày xưa vẫn còn đâu đó/ Những bạn bè chung/ Những con đường nhỏ/ Hoa sữa vẫn ngọt ngào đầu phố đêm đêm/ Có lẽ nào anh lại quên em…”

Thật khó mà kể ra hàng trăm ca khúc về mùa thu Hà Nội, đôi khi tôi vẫn tự hỏi có đô thị nào trên thế giới này lại có được hàng vạn tác phẩm thi ca nhạc họa chỉ để diễn tả tình yêu với một mùa trong bốn mùa tuần hoàn xuân - hạ - thu - đông của thiên nhiên trời đất như cách mà Hà Nội vẫn đang đón nhận?

Với riêng tôi, hơn 30 năm làm báo với địa bàn tác nghiệp dọc dài theo tuyến biên cương từ Tây Bắc qua Việt Bắc về Đông Bắc, ga Hà Nội luôn là nơi tôi “vội vã trở về, vội vã ra đi” bởi sau một đêm nằm tàu hỏa, thường tôi ra đến ga Hà Nội lúc hửng sáng. Không gì thích thú hơn được tản bộ trên phố phường Hà Nội vào những khoảng thời gian đó, khi đường còn rất vắng, bóng đêm từ từ thu mình vào những hẻm phố, đi ngang qua phố Điện Biên Phủ, nhìn bóng cột cờ rêu phong kiêu hãnh, qua Thụy Khuê nhìn Hồ Tây bảng lảng khói sương.

Một góc trung tâm Thủ đô Hà Nội. Ảnh tư liệu

Loanh quanh qua phố Hàm Tử, phố Chương Dương, lòng bỗng ngân nga mấy câu thơ cổ của vua Trần Thái Tông: “Đoạt giáo Chương Dương độ/ Cầm hồ Hàm Tử quan/ Thái bình tu nỗ lực/ Vạn cổ thử giang san” (Chương Dương cướp giáo giặc/ Cửa Hàm Tử bắt thù/ Thái bình nên gắng sức/ Non nước ấy ngàn thu). Bến nước Chương Dương vẫn còn kia, những lô cốt Pháp trong nội thành vẫn còn kia, những xác B52 Mỹ bên hồ Ngọc Hà vẫn còn kia, bất giác lòng không thể không dậy lên niềm biết ơn với tiền nhân khi đã chọn chốn linh địa để dựng nên kinh đô Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội. Trải qua ngàn năm, qua bao phế hưng lịch sử mà hồn cốt của đất thiêng vẫn kiêu hùng và lộng lẫy!

Lê Đức Dục