Mùa đông - mùa cưới qua một bài thơ lãng mạn, đượm buồn

Bây giờ đang cuối mùa đông

Bây giờ đang cuối mùa đông

Làng bao cô gái lấy chồng đi xa

Chút chiều hoe nắng ngõ nhà

Tôi đi, tôi đứng để mà vu vơ

Bây giờ lấm tấm lộc mơ

Lưa thưa lộc khế, lơ thơ lộc đào

Tình tôi có chút lộc nào

Nảy xanh qua tiếng thét gào bão mưa

Bây giờ cải đã thành dưa

Làng bao cô gái cũng vừa lớn lên

Ra đường gặp tiếng xưng em

Đêm về tôi với ngọn đèn nhìn nhau

Thế rồi ngày tháng qua mau

Lại nghe pháo nổ ở sau ngõ mình

Chồng em có ở xóm đình

Để tôi tránh lối rập rình đón dâu

Bây giờ chưa biếc ngàn dâu

Cho con tằm nhả tơ màu nắng sông

Thế rồi lại đến cuối đông

Làng bao cô gái lấy chồng, còn tôi...

(Rút trong tập "Mùa đông trong thi ca", NXB Hội Nhà văn, 2017)

Nguyễn Quang Thiều

Bài thơ có được một tứ thơ đặc sắc dễ đánh động vào tâm hồn con người qua nhiều thế hệ, nhất là những chàng trai vừa mới bước vào đời, đang căng tràn khao khát yêu đương. Mùa đông về cũng là mùa bắt đầu của đôi lứa hẹn hò nhau, dự báo cho một mùa cưới bắt đầu. Có lẽ bắt gặp được chính cảm xúc rất thực của lòng mình, Nguyễn Quang Thiều đã dễ dàng gieo những câu thơ thật tự nhiên mà thấm thía, trần tình và cũng đầy dự cảm về nỗi bất trắc, hẩm hiu:

Bây giờ đang cuối mùa đông

Làng bao cô gái lấy chồng đi xa

Cái cảnh các cô gái theo chồng để lại cửa nhà buồn hiu nơi xóm vắng sao cám cảnh và não lòng đến thế. Xưa Nguyễn Bính cũng có những câu thơ thật tài hoa về "cái ngày cô đi lấy chồng" khiến cho nắng chiều đầy cả ba gian nhà trống. Với Nguyễn Quang Thiều, cảnh tượng buồn thương ấy tuy chỉ điểm xuyết mà vẫn nghe nhói buốt một nỗi niềm trắc ẩn:

Chút chiều hoe nắng ngõ nhà

Tôi đi, tôi đứng để mà vu vơ

Hai câu thơ đơn thuần chỉ miêu tả, song lại chứa đựng nhiều dư vị buồn lãng mạn. Nắng chiều hoe vàng ngõ nhỏ đúng cái ngày cô gái đi lấy chồng, riêng nhân vật trữ tình xưng tôi vẫn đi đứng đó thôi nhưng lại hết sức vẩn vơ như người mất trí.

Nếu khổ thơ đầu là một hiện thực được miêu tả không hề dụng công nên các câu thơ cũng đến tự nhiên thì đến khổ thơ thứ hai lại là một dụng ý nghệ thuật. Các từ láy "lấm tấm", "lưa thưa", "lơ thơ" kết hợp trong các câu thơ cứ xoắn xuýt lẫn nhau thật tài tình và rất gợi cảm. Niềm hy vọng dù còn rất mong manh về chút lộc duyên của chàng trai liệu rằng có nảy xanh sau ngàn mưa bão khi mùa đông kết thúc và xuân biếc sẽ về? Theo tôi đây là khổ thơ hay nhất, giàu hình tượng nhất và cũng nói đúng tâm trạng của nhân vật trữ tình trong bài thơ này:

Bây giờ lấm tấm lộc mơ

Lưa thưa lộc khế, lơ thơ lộc đào

Tình tôi có chút lộc nào

Nảy xanh qua tiếng thét gào bão mưa

Hy vọng bao nhiêu để rồi càng nhận thêm nỗi thất vọng. Hết lớp này đến lớp khác, các cô gái lớn lên rồi lặng lẽ theo chồng không một lời giã biệt. Ra đường gặp nhau, thoắt chào đó rồi chia phôi đó, để đêm đêm nhân vật xưng tôi với ngọn đèn lẻ loi, côi cút. "Thế rồi ngày tháng qua mau" như một quy luật khắc nghiệt của thời gian, tiếng pháo lại nổ vang ở sau ngõ nhà của chàng trai khiến cho lòng chàng càng thêm xót xa:

Thế rồi ngày tháng qua mau

Lại nghe pháo nổ ở sau ngõ mình

Chồng em có ở xóm đình

Để tôi tránh lối rập rình đón dâu

Nghệ thuật bài thơ độc đáo nhờ ở phép lặp cấu trúc. Bài thơ có năm khổ thì có đến bốn khổ mở đầu với từ chỉ thời gian hiện tại: "Bây giờ..." vừa gợi mở hiện thực phũ phàng, vừa gieo lại niềm hy vọng mong manh, nhưng rồi niềm hy vọng ấy sớm lụi tắt để lại bao nhiêu niềm luyến tiếc không nguôi qua cặp từ tương phản "Thế rồi..." đầy xót xa. Cái dấu chấm lửng treo ở cuối bài thơ như một sự thật nghiệt ngã khi tất cả những mơ ước vừa nhen nhóm lên đã vội tắt theo mùa:

Thế rồi lại đến cuối đông

Làng bao cô gái lấy chồng, còn tôi...

Bài thơ mang nhiều âm hưởng ca dao dân tộc, nhưng cách biểu cảm và chuyển tải nội dung của tứ thơ lại rất cá tính Nguyễn Quang Thiều. Hình thức thơ ông bây giờ mới hơn, độc đáo hơn nhiều so với ba mươi năm trước khi viết Bây giờ đang cuối mùa đông, song thi phẩm này vẫn là một dấu mốc đầy ấn tượng khó quên. Bởi lẽ, trong mỗi chúng ta, hình ảnh "làng bao cô gái lấy chồng đi xa" vẫn ám ảnh như một nỗi buồn thi vị, cho nên nhắc đến Nguyễn Quang Thiều không thể quên Bây giờ đang cuối mùa đông lãng mạn và đượm buồn tha thiết.

Lê Thành Văn