Những ấn tượng về miền "cao nguyên trắng"

“Mời anh đến thăm quê em, chỉ một lần mãi không quên, đất Bắc Hà nhớ mong anh mãi, người Bắc Hà như chén rượu nồng say…”, nhẩm theo lời hát trữ tình, thấm đượm tình đất, tình người, chúng tôi theo Quốc lộ 70 dưới chân những ngọn núi cao sừng sững của tỉnh Lào Cai rồi rẽ phải từ biển chào của huyện Bắc Hà để đến miền “cao nguyên trắng” một lần để rồi nhớ mãi…

Sắc màu chợ phiên

Có lẽ đến với Bắc Hà, du khách nào cũng chờ mong được hòa mình vào chợ phiên của miền đất này. Chợ ở đâu chẳng có, nhưng chợ ở Bắc Hà lại mang những nét văn hóa cổ truyền của đồng bào nơi đây. Chợ phiên ở trung tâm huyện Bắc Hà. Đồng bào Mông xuống núi từ chiều hôm trước để cho kịp buổi sáng hôm sau đi chợ. Nào ngựa, nào gùi tre, nào váy áo cứ sặc sỡ cả đường đi lối lại; tiếng vó ngựa loong coong… Một khung cảnh thanh bình, ấm áp và rực rỡ sắc màu. Không giống như những phiên chợ ở dưới xuôi, chợ phiên Bắc Hà có những đặc trưng hiếm thấy. Có những khu dành riêng cho những hàng hóa khác nhau. Có gian bán toàn đồ thổ cẩm xanh, đỏ, tím, vàng được đồng bào Mông cầu kỳ thêu dệt mang xuống chợ bán. Có gian bán toàn dụng cụ lao động như lưỡi cày, cuốc xẻng, dao, nỏ… Người dân ở đây bảo rằng đó là những công cụ do chính người Mông Bắc Hà rèn sắt làm ra. Tài thật, trên xứ sở sương mù này, ngẫm chỉ có rừng và sương lại có những “tay rèn” tài hoa đến vậy. Một góc khác thì lại bày bán những sản vật tươi sống của đồng bào Mông. Hình như đó là những sản vật được làm từ trên tận núi cao được người Mông mang xuống chợ bán và chỉ mới nhìn qua đã thấy “ngon mắt” rồi. Nào là những mớ rau cải non mơn mởn, những khóm gừng củ vàng ươm, những xâu ớt chín đỏ rọi, những gùi bọc xung quanh là lá chuối tươi xanh ngắt còn trong giữa là xôi ngũ sắc chưa ăn đã thấy đẹp và ngon rồi. Còn nữa, nào vịt, nào gà, nào lợn cắp nách rồi có cả chó và ngựa nữa. Toàn những con vật lành được đồng bào mang xuống bán tại chợ. Phía ngoài đường, một dãy dài toàn mía. Những cây mía thân dài, vàng óng, ăn ngọt lừ. Người Mông ở đây bảo, mía của họ vừa ngọt, vừa thơm lại vừa mềm vì được trồng trên miền đất cao nguyên quanh năm mát mẻ.

Chợ ngựa Bắc Hà.

Có lẽ hấp dẫn nhất và tấp nập nhất vẫn là khu dành cho ẩm thực. Hẳn chẳng ở đâu có một không gian ẩm thực đặc trưng như ở chợ phiên Bắc Hà. Cái làm nên sắc màu khó quên ấy là những chảo thắng cố ngựa đang nghi ngút khói. Chúng tôi thầm nghĩ, đã lên Lào Cai thì ở vùng nào cũng có thắng cố nhưng có lẽ phải là Bắc Hà, thắng cố mới ngon và đậm đà dư vị. Chẳng thế mà ngay từ sáng sớm, mấy hàng ăn đã tấp nập người. Mấy người đàn ông Mông mặc áo đen ngồi bên chảo thắng cố, nhâm nhi chén rượu Bắc Hà, kể cho nhau nghe những chuyện làm ăn sau một tuần không gặp mặt. Mà rượu Bắc Hà ở đây uống một lần là nhớ mãi cái vị thơm, vị nồng và cảm giác ngất ngây. Uống ly đầu tiên, rượu bốc lên tận đỉnh đầu, cảm giác như cổ họng bị đốt bởi nồng độ rượu vừa lạ vừa nặng. Nhưng sau đó, một cảm giác lâng lâng, ngất ngây hòa với khí hậu mơn man mát lành sẽ làm cho lòng người dịu lại, như được hòa mình vào không gian rực rỡ sắc màu. Chúng tôi thưởng thức thắng cố, rồi nâng chén rượu Bắc Hà nếm thử dường như nghe được cả dư vị đất trời nơi cao nguyên này. Chẳng thế mà trong lời hát cứ vang vọng đâu đây: “Người Bắc Hà như chén rượu nồng say…” cứ làm chúng tôi đắm say, ngây ngất giữa tình người… Chưa đến chợ Bắc Hà thì cứ mong đợi mãi, đến rồi lưu luyến chẳng muốn rời, về rồi mà nhớ mãi: “Rượu chưa uống mà lòng ngây ngất. Phiên chợ tan mà anh chẳng muốn về”.

Rực rỡ mùa mận về

Lên Bắc Hà vào dịp hè là đúng vào dịp mùa thu hoạch mận. Nếu phiên chợ là đặc trưng văn hóa của vùng đất này thì cây mận là “người bạn” thủy chung và sâu nặng với người Mông ở Bắc Hà. Ở trên miền cao nguyên quanh năm mát lành, cây mận đã bén duyên và sinh trưởng ở đây từ lâu lắm rồi. Người Mông trồng mận trên núi và nhờ cây mận mà no ấm từ ngàn đời nay.

Người ta gọi và ấn tượng về Bắc Hà là “cao nguyên trắng” bởi cũng từ cây mận mà ra. Ấy là bởi, vào tiết trời tháng Giêng, mận “mãn khai” trắng khắp cả núi rừng Bắc Hà. Cả cao nguyên tràn ngập sắc trắng. Vào những ngày tháng Giêng, từ xa đi tới, ngắm nhìn Bắc Hà như nhìn thấy một tấm thảm hoa tinh khiết. Đó là sắc trắng của những bông hoa mận đang hết mình thêu tấm thảm nhung sáng đẹp cho núi rừng xứ sở. Khi ấy, ở khắp mọi nơi, chỗ nào có cây mận mọc là chỗ đó có hoa mận nở. Từ đám lá xanh ở vách núi, vụt lên cành mận trắng chi chít những hoa. Mà sao kỳ diệu đến thế, mỏm đá cheo leo thế mà người Mông Bắc Hà vẫn trồng mận. Cành mận là là xuống ven đường làm vương vấn tâm hồn, như mơn trớn, mời mọc du khách.

Hè về, độ tháng 5, tháng 6, chúng tôi lên Bắc Hà để chiêm ngưỡng mùa mận chín. Chẳng năm nào mận Bắc Hà bị mất mùa vì ở đây khí hậu mát lành, bàn tay người Mông cần cù chăm sóc nên cây ưa đất cứ thế mà kết trái. Mận Bắc Hà quả to, sai trĩu cành.

Mùa mận, quả mọc chi chít ở thân cành, quả căng mọng, tím bầm hoặc đỏ tươi. Mùa này, người Mông Bắc Hà tấp nập thu hoạch mận trên núi cao, chiều về, họ cho từng đoàn ngựa thồ mận xuống núi, mang ra trung tâm huyện để bán. Chính vì vậy, Bắc Hà mùa này đông vui tấp nập và tràn ngập sắc màu của cây trái. Chợ phiên hay chợ chiều, những sơn nữ người Mông trong bộ váy áo sặc sỡ mang mận xuống chợ bán. Những trái mận căng mọng trong những chiếc gùi hấp dẫn đến lạ. Hấp dẫn hơn là sự thảo thơm mến khách và cái duyên của những con người vùng sơn cước đang chào mời du khách. Chẳng thế mà trong lời hát về Bắc Hà, người nhạc sĩ không quên dư vị của mùa mận kết đầy yêu thương: “Hương mận bay...Thoảng hương trong gió. Đàn ong bay. Xao động lá rừng”.

Vó ngựa trên cao nguyên

Tháng 6 về Bắc Hà, chúng tôi được hòa mình trong không khí chuẩn bị rất tưng bừng cho một giải đua ngựa truyền thống. Đã thành thông lệ, từ lâu lắm rồi, Bắc Hà tổ chức giải đua ngựa ngay tại trung tâm huyện và có nhiều người tham dự. Đồng bào Mông ở hầu khắp các dải đất như: Tả Van Chư, Nậm Dét, Na Hối… cứ mùa mận về, họ lại cùng nhau xuống núi để tham gia và xem giải đua ngựa chỉ diễn ra một lần trong năm.

Trước khi giải diễn ra, người Mông trên núi chọn cho mình một con ngựa tốt thật đẹp và khỏe sau đó huấn luyện trong thời gian dài để mong ngựa sẽ giành chiến thắng trong giải đấu. Giải đua ngựa ở Bắc Hà diễn ra nhiều vòng: vòng loại, vòng chung kết ở những cự li khác nhau. Mấy năm nay, cự ly thi đấu có rút ngắn để bảo đảm sức khỏe cho người và ngựa. Đến nay, cự ly chỉ khoảng từ 1.500-1.900 m. Những ngày diễn ra giải đua ngựa, Bắc Hà đông vui tấp nập. Hàng nghìn du khách từ khắp mọi miền về “cao nguyên trắng” để xem vó ngựa tung bay, hàng ngàn đồng bào địa phương xuống núi để cổ vũ cho “tay ngựa” của bản mình.

Ngày diễn ra những cuộc đấu “tung trời”, những chú ngựa cùng tay đua chạy vòng quanh sân vận động nhanh đến chóng mặt. Trên trường đua, người nào người nấy nai nịt gọn gàng, súng cầm trên tay rất oai vệ, nghe tiếng súng nổ là rạp mình trên lưng ngựa phi như bay. Đến gần đích, kỵ mã đều nhảy thật nhanh xuống đất, nhằm bia bắn liền 5 phát súng rồi cướp quả cầu đỏ, nhảy lên ngựa quay về điểm xuất phát. Ai vừa nhanh, vừa bắn súng trúng đích nhiều nhất là người chiến thắng. Vậy nên, năm nào giải đua ngựa cũng ấn tượng và đậm sắc màu văn hóa của đồng bào trên cao nguyên Bắc Hà…

 Nguyễn Thế Lượng