Xứ sở hoàng mai

Khi tôi sinh ra đã thấy cây mai vàng trước sân nhà. Và cả xóm, cả làng, hầu như nhà nào cũng thấy hoa mai trước sân, đầu ngõ. Mai trước nhà, mai trước từ đường dòng họ, mai trước chùa, mai trước sân đình làng…

Linh hoa của xứ Huế

Làng tôi là vùng thôn quê của xứ Huế. Tôi rời làng, lên phố cũng thấy mai vàng khắp mọi nhà. Nhà mặt phố chật hẹp cũng cố trồng một cây mai ở rẻo đất sát cổng.

Nhà hộp không có sân thì trồng cây mai trong chậu, đặt trên lan can hàng hiên, hoặc trên sân thượng. Nhà vườn Huế thì đương nhiên là phải có hoa mai, không chỉ một mà phải hai cây, gọi là song mai, đã trồng mai ngoài vườn rồi cũng phải có thêm mai trong chậu, mai bonsai đặt trên đôn sứ trước hiên nhà. Vô Đại Nội cũng thấy hoa mai trồng trước Ngọ Môn, Thế Miếu, Diên Thọ Cung...

Mai trồng khắp lăng tẩm, đền miếu và nhiều nhất là trong các chùa. Không có ngôi chùa nào ở Huế mà không trồng hoa mai! Trước nhà thờ Chúa với lối kiến trúc Tây phương cũng có cây hoàng mai như là yếu tố hòa hợp với văn hóa bản địa xứ Huế.

Trước nhiều cơ quan, công sở, trường học, bệnh viện, đồn công an, doanh trại quân đội... cũng có hoàng mai. Cây hoàng mai trước nhà đã mặc nhiên trở thành một mô thức của kiến trúc cảnh quan xứ Huế!

Vườn mai Hoàng thành trước Đại Nội Huế. Ảnh: Visit Hue

Mai nào cũng tỏa sắc nhưng người Huế lại gọi hoa mai ở xứ mình là “mai hương”. Vua chúa thì đã quá vãng rồi vậy mà người Huế vì mê say hoa mai nên cứ gọi hoa mai của mình là “mai ngự” - mai của vua. Cũng như cái chữ “hoàng mai”, từ Hán Việt có nghĩa là mai vàng. Mai vàng nào mà chẳng nở màu vàng, nhưng người Huế vẫn gọi hoa mai của xứ mình cái tên sang trọng là “Hoàng Mai” để phân biệt với hoa mai vàng ở các nơi khác.

Lại có người gọi đó là “thanh mai” tức mai xanh. Mai mà sao lại xanh? Xanh đây là xanh cái đọt non, để phân biệt với “hồng diệp mai”, tức là mai của vùng Bình Định trở vào các tỉnh miền Nam, lá non thường có màu hồng. Chỉ một cây hoa mai thôi mà đã có quá nhiều cách gọi. Đó chính là muôn vàn cung bậc tình cảm của người Huế dành cho cây hoa mai.   

Mai vàng là loài hoa đặc trưng của cả miền Nam như đúc kết của dân gian “đào Bắc mai Nam”. Ở Bến Tre người ta trồng cả cánh đồng hoa mai rộng cả mấy mẫu, ở Bình Định bây giờ mai trồng cả trang trại vài héc-ta. Nhưng tình cảm sâu đậm của người Huế với hoa mai vẫn mang một sắc thái rất riêng và đặc biệt. Mai đã trở thành một loài hoa gắn bó mật thiết với người Huế, như một loài hoa cao quý, sang trọng, lại rất gần gũi, thiết thân. Có thể nói, hoa mai đã trở thành loài linh hoa của xứ Huế!

Xây dựng thương hiệu “Hoàng mai Huế”

Năm 2019, chính quyền tỉnh Thừa Thiên - Huế đã đưa ra chủ trương xây dựng Huế - thành phố bốn mùa hoa. Bốn mùa hoa nở cùng với bốn mùa festival sẽ làm cho Huế tăng lên bội phần hấp dẫn du khách. Bốn mùa hoa với muôn sắc ngàn hương, nhưng cần có một loài hoa đặc trưng, mang tính biểu tượng. Vậy thì hoa gì là loài đặc trưng của Huế? Với tất cả những gì đã diễn ra trong lịch sử, trong tình cảm và tâm hồn người Huế, trong sinh hoạt đời thường và cả trong tâm linh sâu thẳm, đã lắng đọng và trầm tích thành văn hóa của xứ sở này, thì hoa mai chính là loài hoa đặc trưng của Huế.

Mùa xuân Tân Sửu 2021, chính quyền tỉnh Thừa Thiên  - Huế phát động phong trào “Mai vàng trước ngõ”. Chỉ sau một năm, trước cơ quan nhà nước, văn phòng doanh nghiệp, khách sạn, nhà hàng, trường học, bệnh viện, đồn công an, doanh trại quân đội… đều trồng hoàng mai. Trước Kinh thành Huế đã có vườn mai Kinh thành trồng từ đầu thập niên 2000. Từ giữa năm 2020, trước Đại Nội Huế đã có thêm vườn mai Hoàng thành.

Trước nhà người dân Huế, dù chật chội vẫn phải có một cây hoàng mai.

Ngay sau khi Đề án “Xây dựng Huế - xứ sở mai vàng của Việt Nam” được chính quyền tỉnh Thừa Thiên - Huế phê duyệt vào tháng 4/2021, đã có hàng loạt hoạt động triển khai. Các đề tài nghiên cứu khoa học về thực vật học, về cây giống, về văn hóa - lịch sử của hoàng mai Huế, về xây dựng thương hiệu… đã tạo nền tảng cho việc bảo tồn, phát triển sản phẩm hoa mai Huế.

Xuân Quý Mão 2023, Hội Hoàng mai Huế đã tổ chức Lễ hội Hoàng mai Huế lần thứ nhất và duy trì đều đặn vào những ngày giáp Tết hằng năm. Đầu năm 2024, Bộ Khoa học và Công nghệ đã cấp chỉ dẫn địa lý “Huế” cho sản phẩm Hoàng mai Huế. Cây hoàng mai vốn đã là cây cảnh có giá trị hàng đầu trên thị trường hoa kiểng Huế, giờ càng trở nên là “cây vua”. Hoa mai được ươm giống và sản xuất cây con với số lượng lớn trong các vườn cảnh và trại cây giống ở Huế. Mươi năm nữa du khách đến Huế sẽ được tham quan những rừng mai. Có thể nói, “Hoàng mai Huế” đã trở thành một thương hiệu giá trị, và đang từng ngày tăng lên. Người trồng, người kinh doanh hoàng mai ở Huế cũng đang phát đạt.

Tôi mường tượng một ngày xuân xứ Huế hoa mai nở vàng khắp mọi nhà, từ phố phường về đến làng quê; nở khắp đình chùa, nhà thờ, công sở, trường học; nở vàng rực các đường phố, công viên, các ngã năm ngã bảy... Du khách, dù đã quen với hoa mai vốn là loài hoa Tết Việt, vẫn bất ngờ trước hoàng mai xứ Huế!

Minh Tự