Điêu khắc rồng trong kiến trúc Cơ Tu

Hình tượng con rồng được du nhập vào đời sống văn hóa của đồng bào Cơ Tu không lâu nhưng nhanh chóng được họ yêu chuộng để làm giàu cho vốn văn hóa truyền thống của mình bằng cách sáng tạo thêm những chi tiết, màu sắc huyền thoại với tên gọi riêng “dâng grai” hoặc “bhơdưa”...

Trong nghệ thuật kiến trúc của người Cơ Tu, giữa muôn vàn đề tài mỹ thuật dân gian được thể hiện trên tượng, phù điêu, tranh gỗ…, hình tượng con rồng được trang trí tại nhà gươl (nhà làng Cơ Tu) đã tạo nên nét lạ, nâng cao giá trị thẩm mỹ của công trình kiến trúc truyền thống đặc sắc này.

Nhà gươl trang trí hình tượng rồng.

Nếu như người miền xuôi thường sử dụng hình tượng con rồng để trang trí ở đình chùa miếu mạo thì người Cơ Tu trang trí nhà gươl bằng những hình rồng lớn được điêu khắc công phu trên nóc để cầu cho bản làng bình yên, phát đạt, mưa thuận gió hòa, được mùa vụ. Những mô típ điêu khắc rồng cho nóc gươl được ưa chuộng nhất là hình ảnh cách điệu “lưỡng long chầu nguyệt”.

Ở nhà gươl, tấm ván mặt tiền hoặc tấm ván thưng phía chính diện hay các cột con, xà ngang và xà dọc bên trong là nơi lý tưởng để nghệ nhân thể hiện các tác phẩm về hình tượng con rồng. Người Cơ Tu thường tạc tượng con rồng bằng gỗ tròn hay tạc vào những tấm gỗ dài như một bức phù điêu khắc nổi. Một số nhà gươl khác lại vẽ hình con rồng và tô màu giống như một bức tranh.

Người Cơ Tu đặc tả các tư thế của con rồng với nhiều dáng vẻ sinh động trong tư thế uốn lượn trên những đám mây cách điệu. Bằng những chiếc rìu, chiếc rựa và chiếc đục thô, bằng cọ và phẩm màu từ cây rừng, những tác phẩm điêu khắc, vẽ rồng của các nghệ nhân Cơ Tu thật biểu cảm, sống động…

Hình tượng con rồng được trang trí trên nhà mồ của người Cơ Tu.

Bên cạnh gươl, nhà mồ (ping) là một phần đặc sắc trong di sản văn hóa dân gian của dân tộc Cơ Tu. Giá trị nổi bật của loại hình kiến trúc dân gian này chính là nghệ thuật điêu khắc và những họa tiết trang trí. Ngoài hình đầu trâu, nhà mồ Cơ Tu còn có nhiều hình tượng khác như kỳ đà, chim tring, chim grooc, biểu tượng ngọn rau dớn, chiêng, cồng…; đặc biệt là hình tượng con rồng cũng được các nghệ nhân chọn trang trí. Cùng với đó là hệ thống tượng người với những biểu cảm đặc trưng như tượng người ngồi than khóc, tiếc thương người quá cố… Đây là món quà vô giá, đầy tính nhân văn của người thân dâng cúng cho người đã đi về thế giới bên kia để an ủi linh hồn của họ.

An Trường