Phát hiện và can thiệp sớm rối loạn ngôn ngữ ở trẻ em

Rối loạn ngôn ngữ ở trẻ em là triệu chứng trẻ khó tiếp nhận và bày tỏ suy nghĩ thông qua lời nói. Tình trạng này ngày càng gia tăng trong cuộc sống hiện đại.

Theo bác sĩ CKI Nguyễn Nay Ngân (khoa Nhi tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa vùng Tây Nguyên), rối loạn ngôn ngữ ở trẻ em được chia thành hai loại: Rối loạn tiếp nhận ngôn ngữ hoặc rối loạn về phát âm. Đối với trẻ bị rối loạn tiếp nhận ngôn ngữ, bé sẽ có dấu hiệu chậm hiểu lời nói của người khác. Những trẻ rối loạn về vấn đề phát âm sẽ khó bày tỏ những câu nói, suy nghĩ thông thường theo độ tuổi. Biểu hiện như: chậm nói, nói ngọng, nói lắp, nói sai ngữ pháp, cách nói bất thường… Các rối loạn ngôn ngữ khác như trẻ thường nói một mình, phát âm vô nghĩa, nói nhại lời, nói lộn xộn…

Nguyên nhân của những triệu chứng này thông thường do trẻ gặp một số vấn đề trong quá trình phát triển như rối loạn tăng động giảm chú ý, tự kỷ, nhiễm trùng viêm tai mãn tính hay rối loạn về thể chất và tinh thần. Song một nguyên nhân đáng báo động hiện nay đó là do gia đình thiếu sự quan tâm, ít trò chuyện với trẻ; nhiều gia đình chủ quan, đến khi phát hiện trẻ mắc bệnh thì tình trạng đã trở nên nghiêm trọng.  

Tiếp xúc với điện thoại, máy tính bảng quá sớm khiến trẻ thụ động trong việc giao tiếp ngôn ngữ giữa người với người. Ảnh: Đình Thi

Hiện bình quân mỗi tháng khoa Nhi tổng hợp (Bệnh viện Đa khoa vùng Tây Nguyên) tiếp nhận và can thiệp cho khoảng 25 - 30 bệnh nhân có chứng rối loạn ngôn ngữ. Qua khai thác thông tin từ người nhà bệnh nhân cho biết, những trẻ đến đây đều có yếu tố trẻ tiếp xúc với điện thoại, thiết bị điện tử quá sớm khiến trẻ thụ động trong việc giao tiếp ngôn ngữ giữa người với người.

Như trường hợp con trai của chị Trương Thị Minh (ở xã Tam Giang, huyện Krông Năng) đến nay đã hơn 3 tuổi nhưng chưa biết nói. Chị sinh con được 1 tuổi thì cả vợ chồng đi xuất khẩu lao động, để cháu cho ông bà ngoại trông. Không có thời gian gần gũi, trò chuyện trực tiếp cùng con, chỉ gọi điện thoại qua video.

Thời gian cứ thế trôi qua cho đến khi bé 3 tuổi, mỗi lần chị gọi điện về cho con, hỏi con, nói chuyện với con qua màn hình thì con không tập trung lắng nghe, không thấy con gọi cho ba mẹ gì cả. Lo lắng cho tình trạng của con nên chị bỏ việc trở về quê để đưa con đi khám. Qua thăm khám, bác sĩ bảo cháu bị chậm phát triển về ngôn ngữ.

Theo Tổ chức Y tế thế giới, rối loạn ngôn ngữ là khuyết tật phổ biến nhất ở thời thơ ấu, xảy ra khoảng 5 - 10% ở trẻ em. Trẻ bị rối loạn ngôn ngữ có nhiều nguy cơ gặp khó khăn với ngôn ngữ đọc và viết khi chúng đi học. Sự can thiệp sớm có thể giúp trẻ giảm thiểu những hậu quả nghiêm trọng trong việc học tập và phát triển sau này.

Trẻ bị rối loạn ngôn ngữ thường không có biểu hiện rõ rệt nào, chỉ khi gia đình chú ý thì mới phát hiện các dấu hiệu: trẻ tỏ ra không lắng nghe khi cha mẹ hay ai đó nói chuyện với trẻ. Tương tự, trẻ cũng không quan tâm khi có người đọc sách cho mình nghe, không hiểu những câu nói phức tạp, không làm theo được những lời dạy bảo của cha mẹ. Nhìn chung, khả năng nghe và nói của trẻ đều kém so với các bạn cùng lứa tuổi.

Trẻ bị rối loạn ngôn ngữ khám và can thiệp tại khoa Nhi tổng hợp (Bệnh viện Đa khoa vùng Tây Nguyên). Ảnh: Đình Thi

Bác sĩ Nguyễn Nay Ngân cho biết, nếu trẻ chậm nói, nói ngọng, nói lắp mà cha mẹ không khuyến khích giao tiếp trẻ sẽ dễ rơi vào tình trạng thu mình, thụ động, thiếu tự tin, kém hòa nhập. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, muốn tránh hoặc hạn chế tối đa sự rối loạn ngôn ngữ ở trẻ em thì biện pháp quan trọng hàng đầu là phụ huynh và người thân trong gia đình phải tránh hoặc hạn chế việc cho trẻ từ 0 - 3 tuổi tiếp xúc với ti vi, máy tính, máy chơi game, điện thoại... vì đây là giai đoạn trẻ em bắt đầu xây dựng những cơ sở về khả năng ngôn ngữ của mình. Tăng cường cho trẻ giao tiếp trực tiếp để hướng dẫn cho trẻ làm quen với các đồ vật, hành động, cử chỉ liên quan đến các yêu cầu và ước muốn của chúng. Cho trẻ tham gia vào các trò chơi, các bài học để hướng dẫn, uốn nắn giúp trẻ phát triển khả năng nghe, nói, sử dụng ngôn ngữ đúng. Luôn khuyến khích khả năng nói, hát, tham gia các trò chơi, tăng cường cho trẻ tiếp xúc với những hoạt động hấp dẫn. Khi dạy trẻ nghe và nói, chúng ta cũng không nên gò ép trẻ phải có tiến bộ ngay trong việc học các từ mới mà cần kiên trì, dạy trẻ mỗi ngày một số từ và câu nói mới.

Rối loạn ngôn ngữ ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp và khả năng học tập của trẻ. Gia đình cần quan tâm và phát hiện kịp thời các dấu hiệu bất thường về chứng rối loạn ngôn ngữ ở trẻ để có những can thiệp sớm, giúp trẻ khắc phục và phát triển, dễ dàng tiếp thu kiến thức trong học tập và trở nên mạnh dạn hơn trong các giao tiếp xã hội.

Liên Chi