Độc đáo lễ kết nghĩa anh em của người M’nông

Kết nghĩa anh em là một trong những phong tục tốt đẹp của người M’nông (huyện Lắk). Đặc biệt, lễ kết nghĩa anh em của người M’nông có tính chất gắn kết cộng đồng, xây dựng mối đoàn kết giữa các gia đình sinh sống tại địa phương.

Theo phong tục của người M’nông, lễ kết nghĩa anh em chỉ được thực hiện bởi những người không cùng chung dòng tộc, không cùng chung gia phả, họ hàng.

Những người cùng chung một tộc, cùng một gốc gia phả, cùng một ông bà tổ tiên sinh ra, dù ở gần hay ở xa đều là bà con thân thuộc; đã là bà con thì không được kết nghĩa.

Những người khác tộc nhưng có quan hệ hôn nhân như sui gia, thông gia cũng không được kết nghĩa. Giữa hai người nếu không đọc được gia phả thì có thể kết nghĩa tạm thời, khi nào tìm ra gia phả phát hiện có những liên hệ trên thì xóa bỏ kết nghĩa, trở lại quan hệ bà con.

Việc kết nghĩa hai bên phải hoàn toàn tự nguyện, vô tư, không bên nào bắt buộc bên nào. Kết nghĩa nhằm mục đích làm cho hai người lạ kết thành đôi bạn thân thiết, bảo đảm kết nghĩa đến đời con, đời cháu. Hai bên con cháu coi nhau như anh em một nhà, khi có việc gì khó khăn, thiếu hụt sẽ giúp đỡ nhau không kể công, kể nợ.

Hai gia đình kết nghĩa Y Nam Pang Ting và Y Thiêng Cil ra mắt bà con, dòng họ.

Mới đây, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tổ chức phục dựng lễ kết nghĩa anh em của người M’nông theo đúng nghi lễ truyền thống, giữa hai gia đình ông Y Nam Pang Ting và ông Y Thiêng Cil (đều trú buôn Jiê Juk, xã Đắk Phơi, huyện Lắk). Được biết, hai gia đình đã nhiều năm quen biết, đến nay hai bên muốn kết nghĩa, coi nhau anh em, từ đó giúp đỡ lẫn nhau trong cuộc sống. Gia đình anh Y Thiêng Cil mời gia đình bạn mình (bao gồm cả con cái) đến nhà để tổ chức lễ kết nghĩa.

Anh Y Thiêng Cil cho hay: “Tôi cùng với người kết nghĩa là Y Nam Pang Tinh đã quen nhau 3 năm về trước, thấy được tấm lòng của Y Nam, hiểu nhau, chúng tôi bàn nhau kết nghĩa thành anh em, trở thành thân như ruột thịt nên sau này con cháu không thể lấy nhau được vì chúng tôi kết nghĩa anh em rồi”.

Trước một ngày diễn ra lễ, họ hàng, bà con của gia chủ sẽ đến để dọn dẹp, sắp xếp nhà cửa và chuẩn bị lễ vật gồm: từ 4 - 7 ché rượu cần, 2 con gà, 1 con heo 5 gang, xà gạc, 2 gùi gạo tẻ, 1 gùi gạo nếp, chuối, trứng gà, bộ đồ thổ cẩm, chăn thổ cẩm, vòng tay, vòng cổ, cột rượu… Gia đình người được kết nghĩa phải có mặt trước 5 giờ sáng thì chủ nhà mới được phép tiến hành mổ heo và chuẩn bị các lễ vật liên quan như: buộc ché rượu cần, gùi nước, chặt lá chuối và các đồ dùng phục vụ nghi lễ. Nếu trường hợp, người được kết nghĩa chưa có mặt thì chủ nhà chưa được phép làm bất cứ việc gì.

Khi mọi việc đã chuẩn bị xong xuôi, trước sự đông đủ của gia đình hai bên, bà con, thầy cúng Y Crai Cil bắt đầu tiến hành nghi lễ. Mở đầu là nghi thức cúng Yàng (thần linh), bởi người dân M’nông có quan niệm, lễ kết nghĩa anh em phải có sự chứng kiến của các Yàng (Yàng núi, Yàng sông và các vị Yàng siêu nhiên khác). Đội chiêng tấu lên bài chiêng mời gọi Yàng về chứng kiến buổi lễ và phù hộ cho những người tham gia lễ.

Thầy cúng Y Crai Cil (bìa trái) chuẩn bị nghi thức cúng tại lễ kết nghĩa anh em của người M’nông.

Lễ vật cúng Yàng gồm 1 ché rượu cần, 4 chén cơm nếp, 8 quả chuối chín, 8 quả trứng gà, 1 tim gan heo trộn tiết, 1 cái đầu heo. Thầy cúng đứng trang nghiêm quay mặt về hướng đông đón những luồng ánh sáng tinh túy từ mặt trời để truyền lại cho những người kết nghĩa. Khi tiếng chiêng kết thúc, thầy cúng khấn có ngụ ý như sau: “Ơ Yàng ơi, Yàng trời, Yàng đất, Yàng núi, Yàng sông, Yàng bên đông, Yàng bên tây hãy về đây chứng giám cho lễ kết nghĩa anh em của Y Thiêng Cil và Y Nam Pang Tinh, hai bên đã thực sự tốt cái bụng với nhau, hôm nay làm lễ cúng báo với các Yàng, với ông bà tổ tiên được biết, kể từ nay cho đến cuối đời, mãi mãi là anh em một nhà, sướng khổ cùng nhau, ơ Yàng!”... Người kết nghĩa sẽ cùng ăn cơm nếp, trứng gà và chuối… để bày tỏ lòng trung thành giữa hai người, xem nhau như người trong một nhà.

Khi nghi thức cúng Yàng kết thúc, thầy cúng sẽ tiến hành cúng sức khỏe cho hai gia đình kết nghĩa, đeo vòng đồng vào tay người đàn ông, đeo chuỗi hạt cho phụ nữ, xem đó là một tín vật biểu tượng cho sự thủy chung giữa hai gia đình kết nghĩa.

Sau khi kết thúc các nghi thức kết nghĩa xong, chủ nhà sẽ mang ché rượu cần mời dân làng và khách mời cùng nhau uống rượu cần, ăn thịt, ăn cơm nếp, múa hát giao lưu để cùng chúc phúc cho những người được kết nghĩa, cầu mong cho họ luôn đoàn kết, gắn bó bên nhau. Một thời gian sau lễ kết nghĩa ở nhà gia đình này, gia đình kia sẽ tổ chức một lễ cúng y như vậy và mời anh em, bà con buôn làng đến dự.

Theo ông Nguyễn Anh Tú, Phó Chủ tịch UBND huyện Lắk, ngoài phục dựng lễ kết nghĩa anh em của người M’nông vừa qua, huyện cũng đã có kế hoạch phục dựng lại các nét văn hóa truyền thống của dân tộc tại địa phương nhằm bảo tồn và giới thiệu đến du khách trong và ngoài nước, góp phần phát triển du lịch huyện nhà.

Đức Văn