Gạc Ma, khúc tráng ca bất tử

Từ nhiều năm nay, mỗi khi tác nghiệp liên quan tới Chiến dịch CQ-88, con tàu HQ-604 lại ám ảnh trong tôi với hài cốt của rất nhiều người lính chìm sâu dưới 20 m nước. Và bây giờ, khi Gạc Ma đang bị Trung Quốc xây dựng trái phép, biến nó thành một căn cứ quân sự trên biển Đông, niềm hy vọng chút cốt xương sẽ được trở về từ đáy biển của những người lính hải quân hy sinh tháng 3/1988 có lẽ là vô vọng!

Nơi các anh nằm lại

Tháng 6/2010, khi đến công tác tại Bộ Tư lệnh Hải quân ở TP. Hải Phòng để viết về những cuộc quy tập hài cốt các liệt sĩ hải quân từ lòng biển trong những năm kháng chiến chống Mỹ cho đến sau này, tôi may mắn được tiếp cận khá đầy đủ hồ sơ về các chiến sĩ trong con tàu HQ-604. Trước đó, chúng tôi cũng đã tìm ra xã đảo An Vĩnh của huyện đảo Lý Sơn (tỉnh Quảng Ngãi) gặp gia đình anh Phạm Vinh, người thợ lặn trên tàu Thành Công 07 của ông Võ Văn Chức đã không may tử nạn khi lặn xuống khoang con tàu HQ-604 ở vùng biển Gạc Ma để gom vớt hài cốt các liệt sĩ.

Con tàu HQ-604 lên đường ra Gạc Ma đã chìm vào lòng biển trong trận chiến ngày 14/3/1988. Ảnh tư liệu của Lữ đoàn Hải quân 125

Theo báo cáo của Bộ Tư lệnh Hải quân về việc tìm kiếm, cất bốc hài cốt liệt sĩ hy sinh trên tàu HQ-604: Ngày 10/8/2008, tàu cá Quảng Ngãi số hiệu QNG-96219 khi đánh bắt trên vùng biển Cô Lin - Gạc Ma đã phát hiện một chiếc tàu quân sự bị chìm ở độ sâu 21 m nước, cách đảo Cô Lin 3,7 hải lý và cách đảo Gạc Ma của ta đang bị Trung Quốc chiếm đóng trái phép chừng 1 hải lý. Cùng thời điểm này, tàu Thành Công 07 (là tàu chuyên đi lặn tìm phế liệu sắt thép từ các tàu bị đắm) cũng đang có mặt ở khu vực này.

Nhận định đây là tàu HQ-604 bị chìm trong trận chiến ngày 14/3/1988 nên Chỉ huy Quân chủng quyết định trước mắt nhờ anh em trên tàu Thành Công lặn thăm dò. Chiều 10/8/2008, thuyền trưởng tàu Thành Công 07 lên đảo Cô Lin báo cho biết hiện trạng con tàu chìm có chiều dài khoảng 45 m, rộng 7,5 m, cao 6,5 m. Tàu có hai khoang, giữa hai khoang có một trụ cẩu, tàu có 3 máy, máy lớn có 6 lốc, hai máy nhỏ mỗi máy 4 lốc. Kiểm tra sơ bộ một khoang thấy có 6 xương ống chân, và nhiều xương vụn. Trước mắt, anh em trên tàu Thành Công 07 đã thu gom và bàn giao cho đảo: súng B41: 1 khẩu; đạn B41: 3 quả; cuốc chim: 1 cái; dép nhựa trắng Tiền Phong Hải Phòng 2 chiếc, trên dép có ghi “Triển lãm thành tựu kinh tế Việt Nam - huy chương vàng - dép nhựa Tiền Phong Hải Phòng”… cùng với các số hiệu quân tư trang khác đã chứng tỏ đây chính là tàu HQ-604 do thuyền trưởng Vũ Phi Trừ chỉ huy.

Sáng 11/8, anh em tiếp tục lặn tìm và quy tập hài cốt các liệt sĩ trong tàu HQ-604. Gần trưa hôm đó, thợ lặn Phạm Vinh trên tàu Thành Công 07 (quê ở thôn Đông, xã An Vĩnh, huyện đảo Lý Sơn) bị nhồi máu cơ tim, anh em đã đưa vào cấp cứu tại đảo Cô Lin nhưng không cứu được. Chiều 11/8, một số xương cốt liệt sĩ hy sinh trên tàu HQ-604 được thợ lặn Lý Sơn bàn giao cho cán bộ, chiến sĩ trên đảo Cô Lin, còn tàu Thành Công 07 chở thi hài anh Phạm Vinh về đảo Lý Sơn mai táng. Sự cố xảy ra với anh Vinh đã khiến cuộc tìm kiếm hài cốt bị gián đoạn từ bấy cho đến nay.

Di vật của các liệt sĩ vớt lên từ đáy biển Gạc Ma trong con tàu HQ-604 được cất giữ ở phòng truyền thống Lữ đoàn Hải quân 125.

Dù rất nhiều lần liên lạc với ông Võ Văn Chức để tìm thêm tư liệu ngoài những tài liệu mà Bộ Tư lệnh hải quân cung cấp, nhưng tàu của ông Chức vốn là tàu lặn dò và phá dỡ phế liệu từ xác tàu đắm, có khi sang tận vùng biển gần Malaysia, Philippine… nên phải đến đầu năm 2013, tôi mới “đón lõng” được ông Chức và con tàu Thành Công 07 khi tàu về cảng biển Ninh Chữ (Phan Rang - Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận) để “lên đà” sửa chữa. Ông Chức đã kể tường tận về những hài cốt của chiến sĩ hải quân bên trong tàu HQ-604 ở đáy biển Gạc Ma và không giấu được niềm khắc khoải về những hài cốt đang còn trong khoang tàu.   

Khắc khoải đường về…

Ông Võ Văn Chức nhớ lại, vào ngày 11/8/2008 ấy, do vị trí tàu HQ-604 chìm rất gần với đảo Gạc Ma nên nhiều lần quân Trung Quốc ở trên đảo bắn pháo hiệu ra ý xua đuổi tàu Thành Công 07, song ông Chức vẫn động viên anh em “Việc họ dọa cứ dọa, mình làm cứ làm”.

Thấy không xua được chiếc “tàu cá” của ngư dân đi, tàu hộ vệ tên lửa 557 của Trung Quốc trực ở Gạc Ma đã chạy đến uy hiếp. Khi đó anh em ngư dân lại vờ như đang đánh cá, chạy loanh quanh một quãng, đến khi tàu hộ vệ đi xa thì quay trở lại tiếp tục cuộc tìm kiếm. Nếu không bị quấy nhiễu, chắc chắn việc quy tập hài cốt trong xác chiếc tàu HQ-604 sẽ không mất nhiều thời gian đến thế.

Nhưng xót xa nhất là sáng 11/8 ấy, do kíp thợ lặn ngày hôm trước đã thông thuộc các khoang, nhớ được các vị trí có hài cốt nên tiếp tục cuộc lặn tìm và nhanh chóng tiếp cận khoang tàu. Cửa vào khoang tàu rất hẹp, hai anh Ngọc, Hợp chờ bên ngoài, anh Vinh lặn vào trong và chuyền di vật tìm được ra để xếp vào bao.

Di cốt các liệt sĩ được anh em ngư dân gom vào bao “xác rắn” (một loại bao gai bằng sợi pha nilon) và buộc lại, đúng lúc đó thì trên boong nhận tín hiệu cấp cứu. Hóa ra sau khi chuyền được số di cốt đựng gần đầy hai bao, mãi không thấy anh Vinh chuyển thêm di cốt ra, sốt ruột hai anh Ngọc và Hợp chui lách vào khoang tàu thì thấy anh Vinh đã không còn ngậm ống thở, đầu ngoẹo qua một bên. Cả hai lập tức buộc anh Vinh vào dây cùng đẩy lên rồi cho tàu tức tốc lao về đảo Cô Lin để cấp cứu nhưng không kịp nữa!

Lúc đó cũng chỉ có một bao di cốt được kịp đưa lên cùng mấy người thợ lặn, còn một số di cốt nữa đã được cho vào bao cẩn thận nhưng chưa kịp kéo lên tàu và trong khoang vẫn còn nhiều di cốt khác chưa kịp gom. Ông Chức thở dài: “Giá hôm đó Vinh không gặp nạn thì bây giờ anh em liệt sĩ đã có thể về quê hương bản quán rồi”.

Tàu Thành Công 07 đã tham gia lặn vớt hài cốt liệt sĩ trên tàu HQ-604.

Số di cốt được đưa lên từ tàu HQ-604 hôm đó đã được xét nghiệm ADN và xác định danh tính được 8 liệt sĩ. Ít ai biết rằng, để có thể xét nghiệm ADN cho số hài cốt này, cán bộ Cục Chính sách của Bộ Tư lệnh Hải quân và các y bác sĩ đã đi lấy mẫu của thân nhân 64 liệt sĩ đã hy sinh trong trận chiến 14/3/1988 ấy. Sau này khi tiếp cận với tài liệu của Bộ Tư lệnh Hải quân, chúng tôi được biết trong số 64 liệt sĩ hy sinh ở trận chiến Gạc Ma thì riêng trên tàu HQ-604 có 56 cán bộ, chiến sĩ. Ngoài cán bộ, thủy thủ trên tàu còn có anh em công binh ra xây dựng đảo. Nếu trừ đi số hài cốt đã được tàu Thành Công 07 đưa lên và xác định AND được 8 liệt sĩ thì số hài cốt còn lại trong con tàu đắm sẽ là 48 liệt sĩ.

Sau chuyến lặn tìm di cốt liệt sĩ của tàu Thành Công 07, việc tiếp tục cuộc tìm kiếm có phần khó khăn vì vị trí tàu đắm quá gần Gạc Ma. Tháng 2/2009, Bộ Tư lệnh Hải quân có công văn gửi Cục lãnh sự Bộ Ngoại giao cung cấp thông tin để tiến hành đàm phán với phía Trung Quốc nhằm tiếp tục cuộc tìm kiếm hài cốt liệt sĩ trên tàu HQ-604, nhưng rồi những nỗ lực và thiện chí về công cuộc tìm kiếm nhân đạo này đã không thực hiện được.

Đồng đội và thân nhân của 64 anh hùng liệt sĩ về dự lễ khánh thành khu tưởng niệm Gạc Ma tại Cam Lâm (Khánh Hòa) tháng 7/2017.

 Dưới lòng biển Gạc Ma, xương máu những người lính Việt vẫn còn đó, thao thức và khắc khoải hẳn sẽ nhắc nhở muôn đời nỗi đau này với chúng ta - những người dân đất Việt trời Nam!