Công nghệ ướp xác qua các nền văn minh của nhân loại

Sau hàng nghìn năm tồn tại, công nghệ ướp xác không ngừng phát triển và hoàn thiện, tạo ra những sản phẩm trường tồn với thời gian mà khoa học hiện đại vẫn chưa hiểu hết.

Xác ướp và công nghệ ướp xác có từ bao giờ ?

Các nhà khảo cổ đã tìm thấy xác ướp của người và động vật khác ở khắp mọi nơi trên toàn thế giới, xem đó là những hiện vật văn hóa, có giá trị cao về mặt lịch sử và khảo cổ. Đến nay đã có hơn một triệu xác ướp động vật được tìm thấy ở Ai Cập, trong đó có rất nhiều mèo. Xác ướp tự nhiên lâu đời nhất là một cái đầu người bị cắt đứt vào khoảng 6.000 năm trước, được tìm thấy vào năm 1936 tại  Inca Cueva, Nam Mỹ. Ngoài Ai Cập cổ đại, ướp xác có chủ đích là phong tục của nhiều nền văn hóa cổ đại ở khu vực Nam Mỹ và châu Á nơi có khí hậu khô, hanh thuận tiện cho việc bảo quản xác. Hiện nay có khoảng hơn 1.000 xác ướp ở Tân Cương, Trung Quốc. Một trong những xác ướp cổ nhất có tên Chinchorro được tìm thấy trong thung lũng Camarones, Chile có niên đại khoảng 5050 trước Công nguyên (TCN).

Xác ướp Ai Cập cổ đại được xem là nổi tiếng và hoàn hảo nhất. Người Ai Cập ướp xác theo kiểu mổ bụng, bỏ đi nhiều phần nội tạng, sau đó thân thể được phủ bằng natron, để tăng tốc quá trình khử nước và ngăn chặn phân hủy. Còn ở Trung Quốc, xác ướp được bọc trong quan tài bằng cây bách và những loại thảo mộc có dược tính khác.

Những xác ướp nổi tiếng của người cổ đại

● Bí ẩn xác ướp phụ nữ 2.100 năm ở Trung Quốc

Theo tạp chí Listverse  (Anh) số cuối tháng 4-2017, xác ướp của một phụ nữ Trung Quốc có tên Xin Zhui, niên đại vào năm 178 TCN, có nghĩa đã tồn tại trên 2.100 năm, thuộc triều đại nhà Hán đã được phát hiện tại vùng Mawangdui, Hồ Nam năm 1971. Xin Zhui qua đời ở tuổi 50 cách đây hơn hai nghìn năm nhưng khi được phát hiện thì nhìn bà như mới chết. Quan tài của Xin Zhui được tìm thấy ở độ sâu 15 mét dưới lòng đất với 4 quan tài lớn nhỏ bao quanh từ trong ra ngoài; tiếp đến là hàng tấn lớp than và ngoài cùng là đất sét. Người phụ nữ này được liệm tới 22 chiếc váy với 9 dải ruy băng. Yếu tố bí ẩn nhất của xác ướp Xin Zhui chính là chất lỏng bảo quản có tính axít  đã được người xưa sử dụng để giữ cho cơ thể mềm mại. Với bí quyết ướp xác của người Trung Hoa cổ, dù đã trải qua 2.100 năm nằm trong lòng đất nhưng thi hài Xin Zhui vẫn còn rất nguyên vẹn, làn da vẫn mềm mại, còn cả tóc và lông mi, tay có thể gập duỗi. Khám nghiệm tử thi, cho thấy Xin Zhui mắc bệnh thừa cân, đau lưng, huyết áp cao, tắc động mạch, bệnh gan, sỏi mật, tiểu đường và tim suy yếu nặng, thậm chí các nhà khảo cổ học còn phát hiện ra rằng món ăn mà người phụ nữ này dùng trước khi qua đời là dưa hấu.

Ướp xác người chứa đựng nhiều bí ẩn khoa học và ma mị.

● Người châu Âu sử dụng Cinnabar để ướp xác

Một trong những xác ướp lâu đời nhất được tìm thấy ở châu Âu là xác ướp “La Velilla” ở Osorno Palencia, Tây Ban Nha. Xác ướp có niên đại khoảng 5.000 năm, trong đó Cinnabar được nghiền nát dùng cho mục đích bảo quản. Cinnabar hiểu theo tiếng Việt là Chu sa hay đan sa, xích đan..., là khoáng vật sunfua (công thức hóa học HgS), màu đỏ ánh nâu, sẵn có trong tự nhiên và có chứa hàm lượng  thủy ngân cao dưới dạng sulfua thủy ngân (HgS). Tại châu Âu, Cinnabar được khai thác từ thời đế quốc La Mã để làm chất màu hay để sản xuất thủy ngân. Cinnabar thường được sử dụng trong các ngôi mộ chôn cất hoàng gia của người Maya trong thời kỳ đỉnh cao của nền văn minh này

● Cách ướp xác của người hiện đại

Một trong những phương pháp đầu tiên được người hiện đại sử dụng bảo toàn xác là dùng formaldehyde. Hợp chất hóa học này được phát hiện bởi nhà hóa học người Đức August Wilhelm von Hofmann thập niên 60 ở thế kỷ 19. Sau khi chất lỏng và khí được rút hết khỏi cơ thể, người ta tiêm formaldehyde vào rồi sấy khô hoặc đông lạnh. Một số xác ướp sau đó được phun qua một hỗn hợp sáp để hạn chế nước ngấm vào trong và giúp ngăn chặn vi khuẩn thâm nhập. Phương pháp dùng formaldehyde là cách phổ biến nhất để bảo vệ thi thể hiện nay. Người ta tiên đoán, sớm hay muộn thì kỹ thuật này cũng sẽ được thay thế do độc tính của formaldehyde gây bất lợi cho môi trường.

Ngoài ướp xác, khoa học hiện đại còn sử dụng một công nghệ mới, công nghệ đông lạnh để bảo quản thi thể  với hy vọng hồi sinh. Công nghệ đông lạnh hiện đã và đang được thương mại hóa, thực chất là bảo quản thi thể người chết trong thùng chứa nitơ lỏng. Nhiều khách hàng nổi tiếng và giàu có đang sử dụng dịch vụ này, hy vọng khi khoa học phát triển sẽ chữa được những căn bệnh nan y mà họ mắc… Chi phí cho quá trình đông lạnh này không hề rẻ chút nào, tốn khoảng 28.000 USD (trên 6, 3 tỷ đồng), chưa kể chi phí vận chuyển và bảo trì hằng năm. 

Nguyễn Duy  (Dịch từ LC/NCBI - 4/2018)