Bản khắc cổ nhất bài “Bình Ngô đại cáo” trong mộc bản triều Nguyễn

Mộc bản triều Nguyễn là một dạng tài liệu đặc biệt được khắc trên gỗ dùng để nhân bản tài liệu. Ngày 30 tháng 7 năm 2009, Mộc bản triều Nguyễn đã được đưa vào chương trình “Ký ức thế giới” và được UNESCO công nhận là di sản tư liệu của nhân loại. Khối mộc bản triều Nguyễn đang bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV (Đà Lạt) có nội dung rất phong phú thể hiện nhiều mặt trong cuộc sống xã hội triều Nguyễn cũng như các triều đại khác; trong đó có bản khắc bài “Bình Ngô đại cáo” của Nguyễn Trãi.

Bản khắc và bản dập Mộc bản triều Nguyễn bài "Bình Ngô đại cáo".

Bài “Bình Ngô đại cáo” trong mộc bản triều Nguyễn thuộc chủ đề lịch sử, nằm trong bộ sách “Đại Việt sử ký toàn thư”, tập 10, nói về thời vua Lê Thái Tổ (tức Lê Lợi). Bản khắc bài “Bình Ngô đại cáo” vẫn còn tình trạng vật lý tốt và rất rõ ràng. Đây cũng là bản khắc có niên đại lâu nhất của bài “Bình Ngô đại cáo” còn lại đến nay. Vì “Đại Việt sử ký toàn thư” ra đời từ triều hậu Lê nên nhiều khả năng những ván khắc bộ sách này được nhà Nguyễn cho chuyển từ Quốc tử giám ngoài Thăng Long về kinh đô Phú Xuân (Huế ngày nay) dưới hai triều vua Minh Mạng và Thiệu Trị, hoặc được nhà Nguyễn cho khắc lại nguyên văn.

Từ trước đến nay hầu hết mọi người chỉ biết đến bài cáo này qua chương trình học phổ thông và đại học, nhưng hiện nay, nếu có dịp đến Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV sẽ được nhìn tận mắt bản khắc độc đáo bài cáo này. Khi chiêm ngưỡng bản khắc “Bình Ngô đại cáo” trong mộc bản triều Nguyễn mới thấy được sự tỉ mỉ và cầu kỳ của những người thợ khắc mộc bản, mỗi chữ khắc trên mộc bản như chứ đựng tâm huyết của họ. Bản khắc bài “Bình Ngô đại cáo” trong mộc bản triều Nguyễn không chỉ là một tài liệu quý mà còn là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo.

Lê Khắc Niên