Đôi điều cảm nhận về các triển lãm mỹ thuật khu vực

"Đến hẹn lại lên”, mỗi năm một lần các nghệ sĩ tạo hình trong các khu vực lại có dịp công bố những tác phẩm mới nhất của mình đến với công chúng yêu nghệ thuật và đồng nghiệp. Đây cũng là cơ hội để các nghệ sĩ gặp gỡ, giao lưu trao đổi học thuật, kinh nghiệm sáng tác và nâng cao chuyên môn nghề nghiệp.

Triển lãm mỹ thuật khu vực từ lâu đã được khẳng định là một sân chơi lớn cho các nghệ sĩ tạo hình chuyên nghiệp trong các khu vực. Đây cũng là nơi nuôi dưỡng, phát hiện những tài năng trẻ và không ít nghệ sĩ trẻ đã bước vào con đường sáng tạo nghệ thuật và khẳng định được giá trị của mình trên bình diện nghệ thuật quốc gia và quốc tế. Triển lãm mỹ thuật khu vực như một “bữa đại tiệc” thịnh soạn những “món ngon, vật lạ” với những đặc trưng văn hóa vùng miền được các nghệ sĩ khắp các tỉnh thành trong khu vực mang đến cho công chúng yêu nghệ thuật thưởng ngoạn. Ngoài những nghệ sĩ đã thành danh và đã định hình được phong cách sáng tác cho riêng mình thì những nghệ sĩ trẻ lại mang đến triển lãm sự táo bạo, hiện đại, với những ý tưởng mới lạ pha trộn với sự mãnh liệt, quyết  đoán, dám nghĩ, dám làm của những người trẻ. Họ mạnh dạn thay đổi cách nghĩ, cách nhìn về những giá trị trong cuộc sống đương  đại. Họ đặt vấn đề một cách thẳng thắn, trực diện để phản ánh chân thực  những vấn đề nhức nhối thường nhật, do vậy tính thời sự và nhân bản là điều ta dễ dàng nhận thấy trong từng tác phẩm. Ngoài ra, một số nghệ sĩ từ lâu tưởng rằng đã “đóng khung” ý tưởng và phong cách cũng đã không ngại ngùng thay đổi “cái tôi nghệ thuật” của mình để trình làng những tác phẩm lạ lẫm, tươi mới nhưng đủ sức thuyết phục bất kỳ  “khách hàng” khó tính nào.

Những cuộc triển lãm mỹ thuật khu vực là cơ hội để các họa sĩ có dịp giao lưu, thể hiện và thử sức mình qua các tác phẩm. Trong ảnh: Người yêu nghệ thuật và giới chuyên môn tham quan Triển lãm Mỹ thuật khu vực V, Nam miền Trung và Tây Nguyên lần thứ XV. Ảnh: Lan Anh

Trong bối cảnh mỹ thuật Việt Nam có rất nhiều sân chơi với nhiều cấp độ, nhiều lứa tuổi, đa dạng hình thức với nhiều nguồn tài trợ từ trong nước đến quốc tế, nhiều nghệ sĩ trẻ và những nghệ sĩ đã thành danh qua nhiều kênh thông tin đã có khá nhiều cơ hội công bố tác phẩm của mình thì việc duy trì triển lãm khu vực một cách hoành tráng và quy mô với nguồn kinh phí có phần eo hẹp của Nhà nước thì đã là một sự cố gắng nhất định của Hội Mỹ thuật Việt Nam. Nhưng chúng ta cũng không thể không nhận ra được một điều đó là tại các cuộc triển lãm mỹ thuật khu vực đã xuất hiện sự cũ kỹ, lặp lại chính mình, đa số nghệ sĩ thiếu đi sự cố gắng thay đổi phong cách sáng tác, tư duy, khuynh hướng nghệ thuật mới lạ bởi sự e ngại với chính khả năng sáng tác của mình. Một số nghệ sĩ trẻ mới ra trường thì bị ảnh hưởng bởi những “chiếc bóng” quá lớn từ những người thầy, những lớp đàn anh đã thành danh phía trước, điều này đã ảnh hưởng rõ nét trên không ít tác phẩm tại triển lãm. Cuối cùng ta chỉ thấy một phòng tranh “đèm đẹp”, xem được theo kiểu “so bó đũa chọn cột cờ”. Có những nghệ sĩ thì ngẫm ngợi rồi “tự sướng” với những giải thưởng đã đạt được theo kiểu “ăn mày dĩ vãng” mang đến triển lãm rồi tự cho mình cái quyền “phán xét” đồng nghiệp, chê bai hội đồng nghệ thuật và tự cho mình là “duy ngã độc tôn”. Lại có những nghệ sĩ bằng những mối quan hệ cá nhân rồi có dăm ba lần xuất ngoại, khi trở về với triển lãm khu vực mang theo một ánh nhìn “dưa hấu làng ta…”, lợi dụng sự ít hiểu biết của một số người để phô bày các chứng nhận, giải thưởng có tính địa phương, phong trào như "bằng chứng quốc tế" về tài năng. Qua báo chí, công chúng biết về các giải thưởng tên gọi rất “vĩ mô” được một số nghệ sĩ trưng ra và không biết đó chỉ là giải thưởng của cuộc thi không chuyên, giải thưởng do một tổ chức phi lợi nhuận nào đó tổ chức, ít có giá trị nghệ thuật. Vẫn biết các cuộc thi không chuyên nghiệp, bán chuyên nghiệp là cơ hội để người có năng khiếu nghệ thuật thể hiện, cũng là nguồn quan trọng để phát hiện tài năng bổ sung vào đội ngũ nghệ sĩ chuyên nghiệp, nhưng không phải cá nhân có tài năng nào cũng có thể vượt qua khoảng cách giữa chuyên nghiệp với không chuyên nghiệp và bán chuyên nghiệp bởi từ phát hiện tài năng đến khi được công nhận là một câu chuyện dài. Lại có người không tìm được nơi nào ở nước ngoài trao bằng khen, giấy xác nhận, ngay lập tức bỏ không tham gia bất kỳ cuộc triển lãm nào  tại Việt Nam. Những trường hợp vừa nêu trên không phải là hiếm, ta có thể gặp bất kỳ ở đâu, bất kỳ khu vực nào và không chỉ  gói gọn trong một không gian nhỏ hẹp.

Trong các cuộc triển lãm khu vực, hội đồng nghệ thuật lắm lúc cũng trao giải theo kiểu “mặt trận”, phong trào; trao giải theo kiểu phân bổ vùng miền để “tất cả cùng vui vẻ”. Việc trao giải của hội đồng nghệ thuật nhiều lúc cũng dấy lên sự bất phục trong suy nghĩ của đông đảo anh em nghệ sĩ tâm huyết và yêu nghề. Điều dễ dàng nhận thấy là hội đồng nghệ thuật thường xuyên cổ vũ, động viên những khuynh hướng sáng tác mới và hiện đại, tránh xa những “lối mòn” trong sáng tác. Tuy nhiên khi hội đồng nghệ thuật trao giải thì lại là những tác phẩm sáo mòn, “cổ kính”. Điều này đã làm cho các nghệ sĩ băn khoăn không biết mục tiêu và định hướng của hội đồng nghệ thuật là như thế nào và công chúng yêu nghệ thuật thì mặc định rằng đó là những tác phẩm xuất sắc nhất.

Ngẫm cho cùng thì tất cả cũng là sân chơi, mà tài năng thì không phải ai cũng có thể đạt đến sự cảnh giới vô thượng để mà phóng bút là có tác phẩm để đời. Trong vòng xoáy miên man của hơi thở đương đại, các nghệ sĩ vẫn còn có thể cầm cọ để tạo ra tác phẩm để góp phần làm đẹp cho đời cũng đã là một điều đáng quý và đáng trân trọng.

Nguyễn Huy Lộc