Độc đáo trang phục đàn ông M'nông

Nói đến trang phục của đàn ông M’nông đầu tiên phải kể đến chiếc khố và tấm áo choàng quấn đặc trưng. Khố có ba loại: khố trắng, khố đen, khố hoa. Riêng khố trắng có 2 loại: khố dệt bằng sợi vỏ cây, gọi là troi djăr; khố dệt bằng chỉ trắng, gọi là troi bok, chiếc khố này chỉ dài từ 1-2 vòng lưng, người nghèo chỉ mặc khố này. Khố đen dệt bằng chỉ màu đen, có dệt hoa văn ở hai đầu khố, cuối đầu khố se thành chùm sợi, chiếc khố này dài từ 3-5 vòng lưng, người bình thường chỉ quấn loại khố này. Khố hoa dệt bằng chỉ đen, hai đầu có dệt hoa văn, phía cuối hai đầu khố có kết hoa bạc hoặc đồng, hay hạt cườm màu ngũ sắc, chiếc khố này gọi là troi nhong, dài từ 5-7 vòng lưng; người giàu sang mới quấn loại khố này. Ở các đuôi khố còn treo nhiều chiếc lục lạc nhỏ gọi là rlêm và vài chiếc lục lạc to gọi là ryu. Khi đi đường hai đuôi khố đung đưa, những chiếc lục lạc to nhỏ chạm vào nhau vang tiếng. Quấn chiếc khố này khi đi dự lễ hội được mọi người kính trọng, mến phục, và vợ con cũng được khen bởi sự khéo tay, biết thêu, kết những hạt cườm thành hoa. Người M’nông Gar có loại khố nghi lễ quý hiếm, được trang trí bằng hạt ý dĩ, được mặc trong những nghi lễ quan trọng và loại khố ngắn, có chiều ngang rất hẹp gọi là suu ntêeng, được treo trên cột lễ hiến sinh, dệt bằng sợi bông, hoa văn dệt bằng các sợi bổ sung…

Già làng M'nông với áo rhap hình chữ X.

Chiếc áo choàng quấn hình chữ X của người đàn ông M’nông gọi là áo r’hăp, được làm bằng vải hoặc bằng chăn. Áo r’hăp chỉ cần xếp chăn, vải thành vài ba lớp theo chiều dài, sau đó choàng từ sau lưng qua lồng ngực, đưa lên hai vai hai mối chăn, vải rồi nhét sau lưng. Người ta choàng tấm áo này khi đi dự lễ hội hoặc lúc hội họp bàn bạc các sự việc quan trọng. Khi đi đánh nhau cũng cần r’hăp, vì nơi lồng ngực có nhiều lớp vải, chăn che chắn. Khi địch thủ bắn ná hoặc phóng lao, lồng ngực và quả tim đã được bảo vệ bằng nhiều lớp vải. Người mặc r’hăp njuh cũng tăng vẻ oai hùng, khiến cho mọi người kính trọng, khiến cho đối thủ khiếp sợ. Trang phục r’hăp njuh chỉ phù hợp với các chủ làng hoặc các già làng, tộc trưởng, còn những cụ già bình thường và những thanh niên trẻ tuổi mặc trang phục r’hăp là không phù hợp, trừ những thanh niên có uy tín với buôn làng, được tôn vinh, thay mặt buôn làng đứng ra giải quyết vụ việc gì thì mới được mặc trang phục r’hăp njuh.

Món trang sức không thể thiếu của đàn ông M’nông được làm bằng chỉ để buộc trên núm tóc. Người ta dùng chỉ len đỏ dài độ một gang tay xếp làm đôi, kết nhiều núm chỉ đỏ, chỉ trắng thành một xâu gọi là nka sut. Trên đầu quấn tấm vải đen gọi là rbay. Gia đình nào có con trai cũng phải mua sắm cho chồng và con trai mình một chiếc rbay để quấn đầu cho nở mặt nở mày với buôn làng, nhất là trong những ngày lễ hội. Phía dưới rbay còn cài thêm hạt cườm màu, kết trên miếng vải dệt hoa. Xâu cườm hoa này gọi là ntêng, một chiếc ntêng trị giá 1 con lợn mẹ. Chỉ những người chủ làng và các già làng, các tộc trưởng mới cần quấn ntêng cho thêm phần sang trọng, nếu không có cũng được. Đàn ông M’nông cũng căng tai để đeo bông đeo tai bằng ngà voi. Lối phục sức này ta thường gọi là tục “căng tai”.

Trang phục M’nông là nét độc đáo thể hiện bản sắc tộc người. Ngày nay, nghề dệt bị thất truyền, trang phục truyền thống của người M’nông bị mai một nhiều. Một số vùng, đồng bào ăn mặc giống người Mạ, người Êđê. Lối phục sức cổ xưa không còn xuất hiện nữa, thay vào đó là các loại hình trang sức như hạt cườm, vòng bạc... để đồng bào M’nông làm đẹp trong ngày hội buôn làng.

 Tấn Vịnh