Ngọt thơm ngọn khói lam chiều

Với tôi những ngọn khói lam chiều đã in sâu vào miền nhớ. Ngọn khói mà ở phố có tìm đến tận cùng những con hẻm cũng không thể thấy. Có người hỏi tôi, sao lại gọi là khói lam, sao lại có mùi thơm, sao lại có vị ngọt? Lúc ấy tôi chỉ mỉm cười và bảo, nếu có dịp tôi sẽ dắt bạn về quê mình. Bởi lẽ sẽ chân thật nhất nếu chính bạn được cảm nhận ngọn khói bếp thơm nồng từ chái bếp quê.

Chiều hoàng hôn nắng nhẹ, mùa gặt xong những cánh đồng trơ gốc rạ trở thành sân chơi của bọn trẻ con trong làng. Bọn con trai chia đội chơi đá bóng. Thời ấy chưa có bóng da, chúng tôi khi thì dùng trái bưởi, khi thì dùng rơm quấn chặt thành bóng để chơi. Mấy đứa con gái khéo tay thì lấy những tấm giấy cũ cắt thành hình con diều rồi dán vào khung tre. Những buổi chiều gió mát dìu dịu, chúng tôi mải chơi đến sẩm tối. Khi có đứa trong bọn bất chợt phát hiện ra mấy vệt khói bay lên từ gian bếp xa xa, chúng tôi tạm gác cuộc chơi để chạy bay về nhà, vì đứa nào cũng biết dấu hiệu ấy là báo trước bữa cơm chiều đang chuẩn bị.

Minh họa: Trà My

Tôi nhớ lúc nhỏ quê tôi chưa có điện như bây giờ. Vừa sập tối là nhà nhà lại đốt rơm để đuổi muỗi. “Con cúi” là cách người quê tôi gọi cho búi rơm được bệt chặt dùng để đốt lên, đuổi muỗi trong nhà hay ngoài chuồng nuôi gia cầm, gia súc. Người ta vẩy thêm chút nước cho búi rơm âm ẩm, khói bay càng nhiều thành những luồng trắng ngà ngà. Đi trên con đường làng rợp bóng tre xanh, mùi khói rạ rơm len vào cánh mũi nghe nồng nồng.

Trên đường làng chúng tôi gặp từng toán người đi làm đồng về. Người xách theo mớ cá rô, cá lóc bắt được ngoài đồng, người thong thả dắt đàn trâu về chuồng. Khói bếp từ những ngôi nhà hai bên đường bay ra, mùi nồng nồng cuốn vào quần áo. Mẹ tôi đi đồng về, quần xăn ngang gối thoảng mùi bùn từ ruộng. Mùi bùn ngai ngái mà những đêm ở phố tôi nhớ đến se lòng. Nó nhắc tôi luôn biết ơn và trân quý những vất vả, tảo tần của mẹ, của ba ngoài đồng ruộng hai sương một nắng. Thương những tảo tần dành dụm để cho tôi có từng quyển tập, cây viết lúc đến trường. Rồi khi tôi vào đại học, tiền bán lúa cũng chắt chiu cho tôi trang trải cuộc sống với mức sinh hoạt phí ở thành phố khá cao so với ở nông thôn. 

Gian bếp quê có bóng dáng mẹ loay hoay với nồi cơm, ơ cá, mẹt rau... Ngày nhỏ đi học về, tôi thường chạy ù vào gian bếp. Mẹ hay lùi sẵn vài củ khoai trong ấy. Khi lửa nồi cơm vừa tàn cũng là lúc củ khoai chín mềm, thơm nức. Gạt bỏ mớ khét ngoài vỏ là lớp ruột vàng ươm, dẻo ngọt. Mùa mưa, mái lá lâu năm dột lỗ chỗ lên kệ củi làm cho gian bếp cay nồng khi chụm củi ướt. Vậy mà mẹ vẫn cặm cụi nấu nướng, quệt nước mắt vì làn khói cay xè. Gian bếp cũng là nơi cả nhà hay quây quần những ngày mưa. Khói bếp thơm thơm, thi thoảng tiếng củi kêu tí tách văng lên làm lũ trẻ chúng tôi thích thú. Tôi cuộn tròn trong lòng mẹ. Khi ấy, tôi thấy những ngày mưa không còn lạnh lẽo nữa mà vô cùng ấm áp, thân thương.

Bây giờ cuộc sống đã đủ đầy, đa phần nhà ai cũng có bếp gas, bếp điện. Gian bếp vờn khói lam chiều dường như đã lùi vào quá vãng. Nhưng thời gian không thể làm phai mờ mà chỉ có thể làm dày thêm là những hồi ức đẹp đẽ về gia đình, làng xóm, về những bữa cơm chiều đầm ấm có ngọn khói lờn vờn bên mái hiên. Những làn khói sẽ luôn còn đó, thấp thoáng ẩn hiện sâu tận trong lòng những ai đã từng đi qua một thời tuổi thơ nơi làng quê.