Bằng An - ngôi tháp Chăm độc đáo ở Quảng Nam

Được xây dựng từ rất sớm với kiến trúc độc đáo còn gần như nguyên vẹn, tháp Bằng An được xem là một trong những công trình độc nhất vô nhị của nền văn hóa Chăm còn lại đến ngày nay.

Tháp tọa lạc tại làng Bằng An (phường Điện An, thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam), cách Quốc lộ 1A hơn 1 km, cách TP. Hội An khoảng 14 km về hướng tây và cách TP. Đà Nẵng khoảng 27 km về hướng nam. Theo các nhà nghiên cứu, tháp được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ 9 - đầu thế kỷ 10 dưới thời vua Bhadravarman II với mục đích thờ cúng và tế lễ. Bên trong tháp thờ thần Shiva, vị thần tối cao của người Chăm.

So với các tháp Chăm còn lại, tháp Bằng An có kiến trúc hết sức độc đáo. Đây là ngôi tháp hình bát giác duy nhất còn lại đến ngày nay. Cấu trúc tháp gồm hai phần phân biệt rõ là tiền sảnh và điện thờ. Phần tiền sảnh khá dài, cửa chính quay về hướng đông, hai bên hông có cửa phụ (năm 1940, người Pháp trùng tu thành hai cửa sổ), đế cao 3 m, thân gồm các mảng tường thẳng đứng, mái là một khối chóp gồm bốn mặt cong thu dần về phía đỉnh. Phần điện thờ cao gần 21 m, gồm ba phần rõ rệt là đế, thân và mái. Đế và thân tháp hình bát giác, mỗi cạnh dài 4 m. Tường tháp phẳng, không có cửa giả, trụ áp tường và hoa văn trang trí. Mái tháp hình chóp, tương tự mái của phần tiền sảnh nhưng lớn hơn. Nhìn từ xa, phần điện thờ của tháp Bằng An trông như một khối Linga khổng lồ, còn mặt bằng của toàn bộ khu tháp lại giống hình ảnh của Yoni. Trước cổng chính của tháp hiện còn hai tượng Gajasimha (tượng voi sư tử) bằng sa thạch đeo lục lạc, là hai vị thần hộ pháp bảo vệ tháp.

Tháp Bằng An nhìn từ cổng chính.

Tháp Bằng An được xem là một trong những tác phẩm điêu khắc bằng gạch lớn nhất còn lại của nền văn hóa Chămpa một thời rực rỡ. Mặc dù kiến trúc khá đơn giản, họa tiết trang trí không cầu kì nhưng đây luôn được xem là một trong những ngôi tháp Chăm kỳ lạ và đẹp nhất. Hơn nữa, tháp Bằng An còn mang nhiều giá trị về lịch sử, tôn giáo, tín ngưỡng, văn hóa. Tháp Bằng An được Nhà nước công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia năm 1989.

Trải qua cả nghìn năm lịch sử, tháp Bằng An vẫn đứng đó sừng sững giữa cuộc đời, trầm mặc với thời gian, dù mưa nắng, bão lũ, chiến tranh đã làm hư hại một số chi tiết của tháp. Cùng với thánh địa Mỹ Sơn và các tháp Chăm khác, tháp Bằng An là công trình kiến trúc tôn giáo, văn hóa, nghệ thuật tuyệt đẹp, quý giá mà người Chăm để lại. Nằm gần Đà Nẵng và Hội An, tháp Bằng An là một địa điểm không thể bỏ qua đối với những du khách muốn khám phá nền văn hóa Chăm khi đến xứ Quảng.

Phạm Vũ