MỘT MÙA XUÂN ĐẶC BIỆT TẠI NHÀ ĐÀY BUÔN MA THUỘT

Ngày mùng Một Tết năm 1944, một sự kiện “có một không hai” - một cuộc duyệt binh của tù chính trị đã được tổ chức tại Nhà đày Buôn Ma Thuột.

Từ giữa năm 1943, tên quản ngục Môt-xin khét tiếng tàn ác ở Nhà đày Buôn Ma Thuột, do bị tù nhân phản kháng mãnh liệt đã phải chuyển đi nơi khác. Quản ngục về thay thế là Mi-nhô, có vợ người Việt Nam, làm việc với đường lối ôn hòa, không giám sát quá chặt chẽ các hoạt động của tù nhân. Cuối năm 1943, tình hình trong nước và thế giới có nhiều chuyển biến mau lẹ, có lợi cho sự phát triển của cách mạng. Tù chính trị tại Nhà đày Buôn Ma Thuột lúc này có khoảng trên 500 người. Tranh thủ những điều kiện đó, Tổ chức lãnh đạo trong Nhà đày đã quyết định đẩy mạnh học tập, chuẩn bị cho một cuộc duyệt binh nhằm biểu dương lực lượng và để một lần tổng kết lại những kiến thức đã học được trong thời gian bị giam cầm. Thời gian được quyết định là ngày mùng Một Tết âm lịch. Từ tháng 10-1943, công tác chuẩn bị được đẩy mạnh.
Trong Hồi ký của Thiếu tướng Lê Nam Thắng có ghi lại như sau:

Về tổ chức, một đại đội gồm 4 trung đội, một trung đội gồm 5 tiểu đội, một tiểu đội 12 người, có tiểu đội trưởng và phó, trung đội trưởng và phó, đại đội trưởng chính trị viên trên 200 người, khẩu lệnh đi đều, đứng lại, bên phải, bên trái quay, vác súng lên vai hạ súng xuống, bồng súng chắc đi nghiêm bên phải, trái chào…
Trang phục có mũ ca-lô màu xanh, súng trường bằng gỗ săng lẻ, thắt lưng bằng vỏ cây săng lẻ. Cán bộ trung, đại đội có giày bằng vỏ săng lẻ, mũ kê-pi, thắt lưng sĩ quan có súng lục cả bao trông khá đẹp mắt.
Các tổ chức hình thành tổ mộc làm súng gỗ, lực lượng luyện quân lúc đầu từ huấn luyện tiểu đội, hợp luyện từng trung đội, rồi hợp luyện đại đội, tiến tới huấn luyện có súng dùng gậy thay súng. Cứ vào sáng sớm mai và chiều tối là tiếng hô một hai, tiếng chân rầm rập khắp các nhà lao, không khí rộn ràng, tấp nập.

Về văn hóa, đội văn nghệ ca kịch được thành lập, tổ chức tập luyện kịch nói, ngâm thơ, hát tuồng…Trang phục, quần áo được… vợ Mi-nhô cho mượn.

Về ăn uống hậu cần do đồng chí Hoàng Anh phụ trách, đã thương lượng với quản bếp của Nhà đày để anh em có một cái tết thịnh soạn, đầy đủ. Có mời lính gác lao, vợ chồng Giám ngục Mi-nhô dự liên hoan tết.

Đồng chí Hồ Hào có tầm vóc cao đẹp, cân đối, có giọng nói oai nghiêm, dáng đi lẫm liệt trong bộ quân phục và thanh kiếm được đội thợ rèn đánh cong trông khá oai phong được chọn làm chỉ huy cuộc duyệt binh. Đồng chí Trần Hữu Dực làm Ủy viên Chính trị, đồng chí Nguyễn Tài làm đại diện chính quyền cách mạng, các đồng chí Ngô Đức Đệ, Trần Văn Quang, Ngô Tuân… làm ban đại diện đứng trên lễ đài. Các anh em tù nhân đều tán thành cao với những sự lựa chọn này.

Lá cờ đỏ sao vàng lớn có dây kéo sẵn sàng, bàn thờ Tổ quốc được thiết lập có ảnh lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc cắt trong báo chụp ở Liên Xô được anh em vẽ truyền thần phóng to lên trong khuôn gỗ khá trang nghiêm kính cẩn, đặt tại vị trí trước Ba-ti-măng (Lao) 3,4.

Cuối tháng 12, Ban lãnh đạo duyệt lại toàn bộ kế hoạch cuộc duyệt binh, văn nghệ, hậu cần, khách mời, nhưng vẫn chú trọng giữ bí mật đề phòng bọn xấu xúi giục Mi-nhô, hoặc Công sứ hay Quản đạo Dak Lak ra ngăn cản thì công việc không thể thành công.

Sáng ngày mồng Một Tết, tù nhân được mở cùm, mở cửa buồng trước nửa giờ. Mọi người lao vào chuẩn bị. Đúng 8 giờ, bàn thờ Tổ quốc được thiết lập, đoàn đại biểu đã tề tựu về vị trí quy định, vợ chồng Mi- nhô cũng có mặt, Mi-nhô mặc quân phục còn cô vợ ăn mặc lộng lẫy. Đến giờ, chỉ huy gươm trần sáng quắc dẫn đoàn quân từ cửa buồng vác súng trên vai đi đều trong giọng hát oai hùng: Cùng nhau đi hồng binh…
Đội duyệt binh đi qua xưởng mộc, xưởng rèn, qua văn phòng, ngoặt trái qua lao 6, 5 rồi vào vị trí dừng lại, xuống súng đứng nghiêm, chỉ huy báo cáo đội quân đã sẵn sàng chờ lệnh. Ảnh của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc xuất hiện, cờ đỏ sao vàng từ từ được kéo lên. Đội quân bồng súng oai nghiêm chào cờ Tổ quốc, phút mặc niệm các chiến sĩ cộng sản yêu nước đã hy sinh. Sau đó, đồng chí Trần Hữu Dực lên đọc diễn văn chào mừng: Tết Nguyên Đán nhà lao đã tổ chức lễ duyệt binh, Tổ quốc ta nhất định sẽ được độc lập tự do, anh em tù chính trị nhất định một ngày không xa sẽ ra khỏi nhà lao bay về mọi phương trời, hòa mình trong nhân dân phát động tổ chức đấu tranh lật đổ thực dân, giành lại độc lập thực sự cho dân tộc…

Diễn văn đọc xong, đội duyệt binh vòng ra giữa sân xếp thành hai khẩu hiệu:
Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm!
Cách mạng Việt Nam thành công muôn năm!

Sau đó tập hợp đội hình về nơi xuất phát, trước những tràng vỗ tay hoan hô nhiệt liệt của mọi người, vợ chồng Mi-nhô, các đội lính khố xanh đứng nghiêm vẫy tay chào đoàn quân.

Cuộc duyệt binh kết thúc, mọi người cùng ăn trưa, xem văn nghệ, đá bóng, không khí rất cởi mở, thân tình.
Hơn 65 năm đã trôi qua, ký ức về một mùa xuân đặc biệt tại Nhà đày Buôn Ma Thuột vẫn còn đó, như nét son tô thắm, làm rạng ngời truyền thống cách mạng của dân tộc, là niềm tự hào, tiếp sức cho các thế hệ hôm nay và mai sau vững bước trên con đường bảo vệ, dựng xây đất nước.