Bài học đoàn kết và tư tưởng "gần dân" thời đại Hùng Vương

Những truyền thuyết, huyền tích trong thời đại Hùng Vương từ bao đời nay vẫn vẹn nguyên những giá trị triết lý nhân sinh. Điều khiến cho những giá trị ấy có sức sống trường tồn trong tâm hồn dân tộc chính là những bài học đoàn kết, tư tưởng gần dân, trọng dân được khởi thủy từ thời đại Hùng Vương...

Bài học về sức mạnh đoàn kết

Từ truyền thuyết về Lạc Long Quân và Âu Cơ sinh ra bọc trăm trứng rồi do điều kiện sinh tồn và môi trường sống, mỗi người dẫn 50 người con đi về một phương trời để “khai thiên phá thạch”, tạo lập giang sơn. Hình tượng “bọc trăm trứng” của Mẹ Âu Cơ đã trở thành biểu tượng thiêng liêng về nguồn cội của dân tộc Việt Nam. Bọc trăm trứng vừa là niềm tự hào của người Việt Nam về nguồn gốc “con Rồng cháu Tiên”, vừa biểu thị cho tinh thần đoàn kết một lòng của những con người sống trên dải đất hình chữ S.

Trong các cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lấy biểu tượng “bọc trăm trứng” để cất lên tiếng xưng hô vừa gần gũi, vừa thiêng liêng hai chữ “đồng bào”. Bài học về sức mạnh đại đoàn kết dân tộc bắt nguồn từ hình tượng “bọc trăm trứng”, từ sức lan tỏa của ý thức cộng đồng được cụ thể hóa thành sức mạnh dân tộc trong những giai đoạn lịch sử quan trọng của dân tộc và trong thời đại hôm nay.

Đền Mẫu gắn với huyền tích về Quốc Mẫu Âu Cơ.

Là người dân Việt Nam, có ai mà không biết đến truyền thuyết bánh chưng bánh dày. Huyền tích còn lưu giữ hình ảnh người con út của Vua Hùng là hoàng tử Lang Liêu do nghèo khó, không có của ngon vật lạ để tiến dâng vua cha, chỉ biết lấy hạt gạo, loại ngũ cốc nuôi sống con người hằng ngày do chính bàn tay con người làm nên để làm thành hai thứ bánh vuông, tròn tượng trưng cho trời và đất. Đến hôm nay, câu chuyện về những thức bánh thảo thơm của Lang Liêu ngày nào không còn là huyền tích nữa bởi nó đã đi vào phong tục của người Việt, hiện hữu trong những ngôi nhà, những miền đất, những cái tết sum vầy. Truyền thuyết không chỉ dạy cho người dân đất Việt từ đời này sang đời khác biết quý trọng và gìn giữ hạt gạo mà còn là bài học về tinh thần đoàn kết, sự kết hợp của các nguyên liệu để làm nên bánh chưng, bánh dày, sự bao bọc của lá dong xanh chính là bài học về sự chung sức, chung lòng của muôn người để làm nên sự vuông tròn, làm nên những giá trị cho cuộc sống.

Tư tưởng “gần dân”

Tư tưởng “gần dân” đã khởi thủy từ thời Hùng Vương. Điều đó được lưu giữ trong huyền tích về hình ảnh các Vua Hùng đích thân lội xuống ruộng, dạy dân, cùng nông dân trồng lúa nước, làm ra hạt gạo để nuôi sống con người. Truyền thuyết Hùng Vương vùng Đất Tổ Phú Thọ kể rằng: “Thời xưa, nhân dân chưa biết cày, cấy làm ra thóc gạo mà ăn, chỉ sống bằng thịt thú rừng, rễ cây, quả và các loại rau dại, lúa hoang nhặt được. Các vùng đất ven sông mỗi lần nước lớn dâng lên lại được phù sa bồi thêm màu mỡ. Vua Hùng thấy đất ấy tốt lắm, mới gọi dân đến bảo tìm cách đắp bờ giữ nước. Vua thấy lúa mọc hoang nhiều mới bày cách cho dân giữ hạt, gieo mạ, khi mạ lên xanh thì đem cấy vào các tràn ruộng có nước. Lúc đầu dân không biết cấy, tìm hỏi vua. Vua Hùng nhổ mạ lên, đem tới ruộng nước, lội xuống cấy cho dân xem, mọi người làm theo. Cấy tới khi mặt trời đứng bóng, Vua nghỉ tay cùng mọi người ăn uống ở dưới gốc đa lớn” (Nguồn: sách Lễ hội truyền thống vùng Đất Tổ). Ngày nay, tại xã Minh Nông (TP. Việt Trì, tỉnh Phú Thọ) vẫn còn duy trì tổ chức lễ hội “Tịch điền” để tưởng nhớ Vua Hùng và tôn vinh cây lúa, nghề trồng lúa.

Lễ hội trên vùng đất Tổ, gắn với tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương.

Từ thuở xa xưa cho đến hôm nay, khi nhắc đến hình tượng Vua Hùng, người dân Việt Nam đều không cảm thấy xa lạ bởi lẽ trong những huyền tích, truyền thuyết thời đại Hùng Vương, hình ảnh Vua Hùng sống gắn bó, chan hòa với nhân dân đã nói lên tư tưởng “gần dân” của bậc quân vương thời kỳ đó. Những tên đất, tên làng quanh núi Nghĩa Lĩnh còn in dấu chân Vua Hùng, lưu giữ những câu chuyện về nhà vua đi về với cuộc sống của dân, dạy dân múa hát, trồng lúa, trồng kê… Đó là Gò Tiên Cát, Lầu Phượng bên bờ sông Lô, Tháp Lọng (nay thuộc xã Kim Đức, TP. Việt Trì), Đồng Lú (nay thuộc phường Minh Nông, TP. Việt Trì), Gò Mã Lao, xứ đồng Hương Trầm; làng Thậm Thình là những địa danh các Vua Hùng đi tới trong những chuyến đi săn, những lần về dạy trồng lúa… Huyền tích và thơ ca kể về tình cảm gần gũi, ấm áp giữa vua - tôi, tình cảm thơm thảo của dân dành cho nhà vua: “Dân dâng một quả xôi đầy/Bánh chưng mấy cặp bánh dầy mấy đôi/Đẹp lòng vua phán bầy tôi/Tìm đất, kén thợ, định nơi xây nhà” (Qua Thậm Thình - Nguyễn Bùi Vợi).

Những bài học được lưu giữ từ trong những truyền thuyết, những huyền tích Hùng Vương và được truyền lại từ đời này sang đời khác đến hôm nay vẫn còn vẹn nguyên giá trị. Đó là những triết lý không hề cao siêu hay xa vời bởi những bài học ấy gắn với tâm hồn, tích cách của cư dân đất Việt, gắn với cuộc sống đời thường của con người.

Thế Lượng