Gà trống cúng giao thừa - Nét văn hóa độc đáo trong tâm linh người Việt

Ngoài một mâm cỗ thịnh soạn, được bài trí hài hòa, trong mâm cúng giao thừa ở hầu hết gia đình người Việt dường như không thể thiếu một con gà trống, được tạo dáng oai phong bên cỗ xôi gấc đỏ tươi…

Theo các bậc cao niên kể lại, lệ cúng gà trống trong đêm giao thừa xuất phát từ một tích truyện dân gian. Chuyện kể rằng: khi Ngọc Hoàng mới sáng tạo ra mặt đất, ngài sai 10 mặt trời ngày đêm chiếu sáng để mặt đất ấm áp, không bị tối tăm, ẩm thấp. Có điều, khi mặt đất đã ấm lên, Ngọc Hoàng lại quên thu mặt trời về khiến dương gian khổ sở vì nắng hạn, mất mùa. Một chàng dũng sĩ đã giương cung thần bắn hạ 9 mặt trời rơi xuống biển, mặt trời còn lại sợ hãi, trốn biệt khiến mặt đất lạnh lẽo, tối tăm như trước. Ngày nọ, có chú gà trống choai khỏe mạnh, vạm vỡ bất ngờ vươn cổ, dùng hết sức bình sinh cất lên một tiếng gáy dội vang trời đất. Nghe tiếng gáy, mặt trời vén mây nhìn xuống, quên cả sợ hãi, từ từ hạ thấp độ cao và mặt đất bừng sáng trở lại…

Theo quan niệm của người Việt, đêm giao thừa là đêm trời đất tối tăm nhất, mặt trời ẩn mình sâu nhất nên nhà nhà bảo nhau nên cúng một con gà trống trong mâm cỗ giao thừa với mong muốn chú gà sẽ đánh thức mặt trời, soi ánh sáng ấm áp cho cả năm. Từ chuyện cũ trong tích xưa, lệ cúng gà trống trong đêm giao thừa vẫn được duy trì cho đến ngày nay…

Gà được chọn làm vật cúng phải là gà trống choai, mới gáy le te với ý nghĩa khỏe mạnh, thuần khiết; có chiếc mào đỏ tươi, lông mượt, da căng vàng, ức đầy, chân nhỏ… Con gà cúng thường có trọng lượng vừa phải, khoảng 1,2 - 1,5 kg. Khác với gà thịt ăn thường ngày, gà cúng cần phải được làm sạch sẽ, khi luộc phải chú ý để đạt độ chín tới, tránh làm rạn da, miếng huyết luộc, cặp chân giò phải nguyên vẹn, đầy đặn. Việc đặt gà trên bàn thờ gia tiên trong mâm cúng giao thừa tùy theo quan niệm mỗi nơi mỗi khác. Nhiều người cho rằng phải đặt đầu gà quay về phía bát hương với tư thế há miệng, chân quỳ, cánh duỗi tự nhiên. Tư thế này nghĩa là “con gà biết kêu, biết gáy, đang chầu”. Lại có người cho rằng nên đặt đầu gà quay ra đường để đón ông thần Hành khiển coi việc nhân gian đi qua. Dân gian tin rằng, mỗi năm âm lịch đều có một ông thần Hành khiển, nếu gặp ông thần giỏi giang, anh minh, liêm khiết thì hạ giới sẽ được mùa, ít thiên tai, không chiến tranh, bệnh tật. Ngược lại, nếu gặp ông thần lười biếng, kém cỏi, tham lam thì hạ giới sẽ gặp nhiều tai ương, địch họa. Hết năm, thần nọ sẽ bàn giao công việc cho thần kia, cho nên cúng giao thừa là để “tống cựu nghinh tân”, nhất thiết phải hướng đầu gà ra ngoài để đón ông thần mới.

Trong tín ngưỡng của người Việt, gà trống là con vật hội tụ và là biểu tượng của ngũ đức, hơn hẳn các loại gia cầm khác. Đó là những đức tính rất cần có của những bậc dũng sĩ: Văn (đầu có mào như đội mũ, thân có màu lông đẹp), Võ (chân cứng, có cựa), Dũng (thấy đối thủ sẽ xông vào chiến đấu), Nhân (có thức ăn sẽ gọi đồng loại), Tín (đúng giờ sẽ cất tiếng gáy). Trong lễ cúng giao thừa, ở nhiều gia đình, người ta thường cho gà trống ngậm một bông hồng đỏ, với ý nghĩa tượng trưng cho hình ảnh gà trống cất tiếng gáy gọi mặt trời trong ngày đầu tiên của năm mới, mang lại vận đỏ, may mắn cho gia chủ.

Bên đĩa xôi gấc đỏ tươi, chú gà trống choai vàng ươm, được tạo dáng ngạo nghễ, miệng ngậm hoa hồng càng làm cho bàn thờ gia tiên ngày Tết thêm sang trọng, đặn đầy, ấm áp. Nhìn vào biểu tượng đó, người ta sẽ lạc quan tin rằng, gia đình mình sẽ đón được một năm mới nhiều tài lộc, thịnh vượng, an vui.

Ngô Thế Lâm (st-bs)