Bảo tồn Văn hóa cồng chiêng Đắk Lắk: Hiệu quả đến đâu? (Kỳ 2)

[links(left)]

Kỳ 2:  “Teo tóp” dần Không gian Văn hóa cồng chiêng 

 

Bảo tồn Văn hóa cồng chiêng đồng nghĩa với việc bảo tồn không gian sống của loại hình nghệ thuật nguyên hợp này. Đáng tiếc là đến nay, vấn đề cốt lõi ấy vẫn chưa được quan tâm. 

 

Anh Y Wol Niê, Trưởng buôn AKô Dhông (phường Tân Lợi, TP. Buôn Ma Thuột) cho rằng, Nhà nước nên hỗ trợ một phần kinh phí giúp bà con nâng cấp, sửa sang lại những ngôi nhà dài cho tươm tất, đàng hoàng hơn để không gian sống (đồng thời là không gian văn hóa-lịch sử) của cộng đồng người Êđê ở đây không bị xáo trộn và đổ vỡ. Theo đó, cần khuyến khích và tạo điều kiện để bà con sống gắn bó với những nghề truyền thống: dệt thổ cẩm, làm đồ mỹ nghệ nhằm cải thiện cuộc sống mà không làm ảnh hưởng tới buôn làng. 

 

Còn ông Y Đông Knek (ở Khu du lịch buôn Trí A, xã Krông Ana, huyện Buôn Đôn) thừa nhận, bà con hạ ngôi nhà dài xuống để làm cái nhà mái bằng cũng là việc “cực chẳng đã” vì cuộc sống mưu sinh hàng ngày. Để lại cái nhà dài thì buôn làng đẹp thật, nhưng lấy đâu ra chỗ buôn bán, mở dịch vụ phục vụ khách du lịch. Giá như có tiền để quy hoạch, xây dựng buôn Trí A này thành điểm đến du lịch với đời sống, sinh hoạt văn hóa đầy bản sắc như xưa thì không gì bằng. Khi ấy, người dân không những được hưởng lợi từ ngành du lịch mang lại, mà còn bảo tồn được toàn vẹn cả buôn làng, trong đó linh hồn của nó là ngôi nhà dài và tiếng chiêng của ông bà. 

 

Rõ ràng nhu cầu khôi phục, bảo tồn buôn làng truyền thống của các cộng đồng dân tộc ở đây là mạnh mẽ, tha thiết vô cùng. Vậy tại sao phải quay lưng với họ, không lấy đó làm điều cơ bản để triển khai và thực hiện Đề án “Bảo tồn, phát huy Di sản Không gian Văn hóa Cồng chiêng Đắk Lắk” ? Câu hỏi này được Sở VH-TT-DL (cơ quan được giao trách nhiệm chính trong việc triển khai đề án qua từng giai đoạn) trả lời rằng, kinh phí bố trí thực hiện các nội dung đề án, trong đó có vấn đề được cho là quan trọng, cấp bách nói trên còn hạn chế.

Buôn Cư Păm, xã Yang Kang (huyện Krông Bông) được cấp bộ chiêng mới.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến phản biện lại: Kinh phí hạn chế là bao nhiêu? Được biết, kinh phí mà ngân sách tỉnh bố trí cho đề án trên qua 3 giai đoạn lên đến gần 65 tỷ đồng. Đặc biệt là giai đoạn 2012 – 2015 là 49 tỷ đồng, bình quân mỗi năm tiêu tốn hơn 12 tỷ đồng, chưa kể các nguồn hỗ trợ khác từ các chương trình, mục tiêu Quốc gia về phát triển văn hóa mà các bộ, ngành Trung ương rót về. Với nguồn kinh phí đáng kể này, nên tập trung dồn sức để ngăn chặn, khắc phục kịp thời “vấn nạn” mất nghệ nhân - mất bài bản cồng chiêng và thực trạng không gian sống trong các buôn làng truyền thống của các dân tộc bản địa đang bị phá vỡ không có dấu hiệu dừng lại như hiện nay.        

 

Giai đoạn 2016 - 2020, mục tiêu của Đề án “Bảo tồn, phát huy Không gian Văn hóa Cồng chiêng Đắk Lắk” là tiếp tục mở các lớp truyền dạy đánh chiêng, chỉnh chiêng, hát kể sử thi; phục dựng các lễ hội; hỗ trợ kinh phí cho các đội chiêng, các nhà văn hóa cộng đồng diễn xướng cồng chiêng; giao lưu cồng chiêng… Đặc biệt là hướng tới việc thống kê, sưu tầm các bài chiêng cổ; in sách, băng đĩa hình về các nghi lễ - lễ hội có liên quan đến cồng chiêng để phục vụ công tác tuyên truyền, giáo dục trong cộng đồng. Mục tiêu là vậy, nhưng thực tế cho thấy khó có thể đạt được kết quả như mong muốn, bởi đời sống văn hóa của bà con trong các buôn làng, trong đó có hoạt động diễn tấu cồng chiêng vẫn thưa thớt và ở một vài nơi có dấu hiệu biến mất khỏi cộng đồng. 

Hiện có không ít buôn làng của người dân tộc thiểu số tại chỗ trở nên xộc xệch, đỗ vỡ về mặt không gian sinh tồn lẫn thiết chế văn hóa truyền thống, khiến đời sống sinh hoạt cồng chiêng trở nên mờ nhạt, thậm chí biến mất khỏi cộng đồng.   - Ông Đoàn Văn Thống,  Giám đốc Trung tâm VH-TT-DL TP. Buôn Ma Thuột

Ví như ở TP. Buôn Ma Thuột, ông Đoàn Văn Thống – Giám đốc Trung tâm VH-TT-DL thành phố cho biết, trên địa bàn hiện có gần 30 buôn làng, khu dân cư người đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống (không kể các dân tộc phía Bắc di cư vào), đến nay chỉ có 5 - 7 nơi duy trì được nét sinh hoạt văn hóa cồng chiêng, còn lại vì nhiều lý do khác nhau khiến bà con không gìn giữ được vốn di sản này. Điều đó được kiểm chứng rõ ràng qua đợt khảo sát mới đây của Sở VH-TT-DL kết hợp với chính quyền thành phố nhằm xây dựng một vài điểm du lịch cộng đồng (Hom stay), phục vụ du khách khi đến Buôn Ma Thuột. Qua đợt khảo sát cho thấy, không kể các buôn làng nằm trong lòng đô thị, mà ở vùng ven – nơi ít chịu sự tác động của “cơn lốc” đô thị hóa như buôn Buôr (xã Hòa Xuân), buôn Kbu (xã Hòa Phú), buôn Kmrơng Prông A, B, buôn Nao (xã Ea Tu), buôn Jù (xã Hòa Thuận) hay buôn Ea Bông, Kdun (xã Cư Êbur)… đều vắng bóng cồng chiêng do không gian sống và thiết chế văn hóa truyền thống đã thay đổi. 

Ông Thống nhận định, đây là “khoảng trống” đáng lo ngại trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng hiện nay và trong tương lai. Bởi ở đó, số nghệ nhân nắm giữ vốn di sản kia không còn thiết tha nữa và thế hệ kế cận cũng ngày càng xa rời. Vì thế, phải dành nguồn lực thích đáng và kịp thời từ Đề án “Bảo tồn, phát huy Không gian Văn hóa Cồng chiêng Đắk Lắk” giai đoạn 2016 – 2020 và những năm tiếp theo để khắc phục những hạn chế trên. 

 

Phương Đình