Độc đáo nghề đan võng từ cây sari của người Cadong

Sari là loài cây thân gỗ, vỏ màu xám, nứt dọc, mọc rất nhiều ven những con suối lớn quanh vùng mà người Cadong sinh sống. Từ xưa, người Cadong đã phát hiện ra đặc tính của thân cây sari nên đã sử dụng vỏ của nó làm áo, váy, khố, chăn đắp, dùng làm dây cột nhà, làm võng.

Hằng năm, vào khoảng tháng 7 và tháng 8, khi sari trổ hoa, đàn ông Cadong lại vào rừng tìm cây sari về làm võng. Theo người Cadong, vào mùa sari nở hoa thì vỏ và xơ của nó rất mềm nên việc khai thác dễ dàng hơn. Người Cadong thường chọn cây sari lớn bởi vỏ có độ bền cao. Sau khi đốn cây về, người Cadong dùng cây đập vỏ, mang ra suối ngâm chừng 10 ngày cho vỏ tiết hết chất đắng, sau đó vớt lên, tiếp tục dùng cây đập lớp vỏ xơ này đến khi mềm, rồi dùng tay tước từng lớp xơ màu trắng đục ra, giặt sạch và tước thành từng sợi mang ra phơi nắng cho thật khô là có thể đan võng.

Bà Hồ Thị Chơn truyền nghề đan võng cho con gái mình.

Như bao phụ nữ Cadong khác, bà Hồ Thị Chơn (70 tuổi, ở thôn 2, xã Trà Bui, huyện Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam) đã được mẹ dạy đan võng sari từ nhỏ; từ đó đến nay, không biết bao nhiêu chiếc võng sari đã được đan từ bàn tay khéo léo của bà Chơn. Những sợi sari mỏng, qua bàn tay cần mẫn của bà Chơn, được se vào nhau kết nối thành những sợi dài. Bà khéo léo, tỉ mẩn bện chúng thành nhiều đốt xoen, mắt võng đều tăm tắp.

Theo bà Chơn, một cái võng được đan từ cây sari gồm có hai đầu võng. Khi tạo được một đầu rồi thì đầu võng thứ hai dễ hơn vì chỉ cần để dư múi ra rồi thắt nó lại. Để cột được đầu võng, người đan phải đan theo chiều dài khoảng mười mấy múi dây. Không được để múi dây chẵn vì sẽ không có múi dây dư ra để cột thành đầu võng. Người đan võng tuyệt đối không được đan lỗi vì khi đã bị lỗi thì chiếc võng nhìn trông như mớ bùi nhùi, muốn gỡ ra cũng không được.

Võng sari được đan theo kỹ thuật riêng biệt và hoàn toàn thủ công. Quy trình đan võng này thật công phu, đòi hỏi người đan không những khéo léo mà còn phải kiên trì, bền bỉ. Phải mất khoảng hai tháng, người đan mới có thể hoàn thành chiếc võng. Một chiếc võng đan đúng cách, đẹp có độ bền tới 10 năm. Chiếc võng được làm ra từ cây sari nói lên sự cần cù, sáng tạo của người Cadong, và nó còn mang vẻ đẹp hài hòa với thiên nhiên, như một hình ảnh đặc trưng văn hóa của người Cadong nơi đây.

So với các loại võng khác, võng làm từ cây sari cực bền và khi nằm cảm giác rất dễ chịu. Học đan võng từ cây sari không hề đơn giản. Nó đòi hỏi người học phải kiên trì nhìn cách đan mà nhớ chứ chỉ bày thì rất khó. Có lẽ vì sự phức tạp và nhiều công đoạn ấy mà rất ít người Cadong học được nghề này. Những người biết đan võng như bà Chơn còn rất ít. Người lớn thì tập trung thời gian đi làm trên rẫy, ngày mùa bận rộn đã chiếm hết thời gian, còn bọn trẻ thì tập trung hết vào học hành. Nghề đan võng bây giờ lớp trẻ giờ chẳng còn ai theo học. Chỉ còn số ít người Cadong lớn tuổi, gắn bó với nghề truyền thống của ông bà, phần vì cố gắng giữ nghề đang dần mai một.

Người già, thanh niên, phụ nữ Cadong ai cũng có thể đan võng từ cây sari

Trước khi chúng tôi rời huyện vùng cao Bắc Trà My để về lại dưới xuôi, bà Hồ Thị Chơn đã nhượng lại cho Bảo tàng Quảng Nam chiếc võng mà bà vừa đan xong từ cây sari, như minh chứng về nghề đan võng truyền thống của người Cadong. Còn chúng tôi, những người làm công tác văn hóa rất đỗi vui mừng vì đã có thêm hiện vật dân tộc vào loại quý hiếm để trưng bày góp phần làm phong phú hơn trong kho tàng văn hóa vật thể - phi vật thể của cộng đồng dân tộc Cadong trên vùng Trường Sơn với ước mong một ngày không xa, nghề đan võng truyền thống từ cây sari của dân tộc Cadong sẽ hưng thịnh trở lại như xưa.

Nguyễn Văn Sơn