Gìn giữ nghề dệt thổ cẩm qua nhiều thế hệ

Mẹ truyền con nối chính là một trong những cách lưu giữ nghề dệt thổ cẩm truyền thống của gia đình bà H’Dleh Bya (buôn K62) ở xã Băng Adrênh (huyện Krông Ana).  

 

Đối với nhiều dân tộc, trong đó có dân tộc Êđê, dệt thổ cẩm không chỉ đơn thuần là làm ra những sản phẩm đẹp, tốt để phục vụ sinh hoạt hàng ngày, tăng thêm thu nhập cho gia đình, mà nó còn là thước đo để đánh giá một người phụ nữ đảm đang. Bởi thế gia đình bà H’Dleh Byă đã lưu giữ nghề dệt bằng cách truyền dạy cho các con, từ con gái đến con dâu. Bà H’Dleh cho hay: “Tôi biết dệt từ khi còn rất trẻ do mẹ dạy, giờ tôi truyền dạy lại cho con cháu với mong muốn có thể giữ gìn được nghề truyền thống của dân tộc mình”.

 

Dù tuổi đã cao không làm được nhiều việc nặng nhưng bà H’Dleh vẫn chịu khó dệt, nhờ vậy tay nghề vẫn thuần thục, có thể thực hiện được nhiều kiểu hoa văn hoặc dệt thành chữ ngay trên tấm vải chỉ trong vòng một tuần.

 

Trước đây, sản phẩm làm ra chủ yếu phục vụ nhu cầu sử dụng trong gia đình, trong các hoạt động văn hóa, đời sống như làm trang phục, vỏ chăn, địu trẻ em hay túi xách, nhưng hiện nay, những tấm vải dệt công phu được nhiều người yêu thích và đặt mua đã giúp bà có thêm thu nhập cải thiện kinh tế gia đình, đồng thời tạo động lực, khơi gợi sự đam mê cho các con tiếp nối nghề truyền thống. 

 

Bà H’Dleh Byă (bên trái) chỉ dạy cách dệt thổ cẩm cho con gái.

Bởi vậy, trong ngôi nhà mà nhiều thế hệ gia đình bà H’Dleh đang sinh sống, con gái, con dâu đều được bà truyền nghề. Khi mới bắt đầu, các cô chỉ đứng quan sát và phụ mẹ lấy chỉ, đến khi đã thẩm thấu được kỹ thuật căn bản của nghề, họ mới trực tiếp ngồi vào khung dệt và bắt đầu từ những chi tiết đơn giản nhất.

 

Mẹ truyền con nối, bà H’Dleh hy vọng nghề dệt thổ cẩm sẽ được gìn giữ như một tài sản quý báu của người Êđê nói chung và gia đình bà nói riêng. Trong các ngày hội, chương trình do xã, huyện tổ chức, bà H’Dleh đều tham gia dệt và đoạt giải, đó là một cách mà bà truyền dạy cho các thế hệ trẻ sự yêu thích và học nghề dệt.

" Để gìn giữ và phát huy nghề dệt thủ công truyền thống tại địa phương, cấp uỷ và chính quyền đã có những chính sách cụ thể nhằm hỗ trợ, động viên, khuyến khích các nghệ nhân truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ, nhất là các con cháu trong gia đình"- ông Đào Quốc Khánh, Phó Chủ tịch xã Băng Adênh.

Điều làm nên giá trị độc đáo thổ cẩm của người Êđê nằm ở cách tạo hoa văn trên vải, người dệt đếm sợi và tỉ mỉ luồn từng sợi chỉ đan xen vào để tạo nên những hoa văn khác nhau, tùy thuộc vào sở thích hay sự sáng tạo của nghệ nhân để tạo nên những sản phẩm thổ cẩm tuyệt đẹp. Các hoa văn trên vải thổ cẩm thường được mô phỏng hình ảnh của hoa lá, cỏ cây, muôn loài. Những kỹ thuật này rất công phu, không chỉ ngày một, ngày hai mà có thể dệt được, vì vậy bà H’Dleh dạy cho các con theo phương pháp mưa dầm thấm lâu, mỗi ngày một ít.

Chị H’Dam Niê (con dâu của H’Dleh) cho biết, trước khi về làm dâu chị chưa biết dệt, nay nhờ mẹ chồng chỉ dẫn mà chị đã thành thạo nghề. Qua lời mẹ kể, chị biết trước đây phần lớn các gia đình đều tự trồng bông, kéo sợi, dệt vải, tiếc là hiện nay thế hệ trẻ không còn được trải qua những công đoạn thủ công như vậy vì nghề trồng bông, kéo sợi dường như không còn, các sợi bông đã được thay thế bằng sợi công nghiệp vì dễ dệt hơn, giá cả hợp lý, không tốn nhiều thời gian, người dệt cũng đỡ vất vả.

 

Còn chị H’Lai Byă (con gái bà H’Dleh) tâm sự, hình ảnh mẹ ngồi bên khung cửi dệt vải đã rất quen thuộc, gần gũi,  như một món ăn tinh thần không thể thiếu, từ đôi bàn tay và sự chăm chỉ của người phụ nữ đã tạo ra những sản phẩm dệt nhiều màu sắc, hoa văn phong phú, đa dạng, độc đáo, chứa đựng nhiều giá trị văn hóa, phản ánh phần nào lịch sử phát triển của tộc người Êđê khiến chị càng gắn bó với nghề này hơn. Hiện chị thường tranh thủ dệt vải vào cuối ngày hay những lúc nông nhàn vừa để giữ nghề vừa kiếm thêm thu nhập.

 

Câu chuyện của gia đình bà H’Dleh Byă càng khẳng định việc phát huy giá trị nghề dệt qua nhiều thế hệ rất quan trọng và cần thiết. Nó sẽ góp phần gìn giữ, bảo tồn nghề dệt thổ cẩm nói riêng và văn hóa truyền thống của dân tộc Êđê nói chung trước nguy cơ bị mai một.

 

Mai Sao