Chiếc vòng đồng trong đời sống người Êđê

Cùng với rượu cần và các con vật hiến sinh như heo, gà, trâu hoặc bò, chiếc vòng đồng là đồ vật không thể thiếu và có ý nghĩa quan trọng trong nhiều nghi lễ. Vòng đồng không chỉ là vật giao ước, gắn kết tình nghĩa vợ chồng, anh em mà còn đem lại nhiều may mắn, phù hộ cho sức khỏe con người. Đây cũng là vật biểu thị cho lời hứa hẹn, lời cam kết của người được làm lễ trước thần linh và cộng đồng trước sự chứng kiến của tập thể. Theo Aê Lê ở buôn Ea Bông, xã Cư Êbur (TP. Buôn Ma Thuột), người Êđê có nhiều nghi lễ gắn với vòng đời người. Mỗi lễ cúng mang một ý nghĩa riêng. Trong khi cúng, thầy cúng sẽ vừa đọc lời khấn, vừa cầm chiếc vòng đồng đeo vào cổ tay người được làm lễ. Đó như một vật chứng để thần linh phù hộ, che chở cho chủ nhân của chiếc vòng. Sau mỗi lần cúng, chiếc vòng đồng sẽ được khắc số dấu tương ứng với số ché rượu mà gia chủ đã dùng để làm lễ, thường là 3, 5 hoặc 7 dấu khắc.

Còn theo bà Hoàng Ngọc Lan Byă (ở buôn Sut Mđưng, xã Cư Suê, huyện Cư M’gar), việc đeo chiếc vòng đồng vào cổ tay người được làm lễ còn là lời chúc phúc, cầu chúc sức khỏe và may mắn. Do vậy, trong rất nhiều nghi lễ, sau khi thầy cúng làm lễ và đeo vòng đồng cho chủ lễ, các thành viên trong gia đình, họ hàng và người dự lễ cũng cầm một chiếc vòng đồng để đeo vào cổ tay người được làm lễ kèm theo một món quà hay lời chúc. Lời chúc này là những phước lành không chỉ dành riêng cho người được làm lễ mà còn là lời chúc phúc cho tất cả các thành viên trong gia đình gia chủ được khỏe mạnh, may mắn.

Khi làm lễ, thầy cúng vừa khấn vừa cầm vòng đồng đeo vào tay người được làm lễ.

Trong phong tục của người Êđê, chiếc vòng đồng còn là lời giao ước hôn thú của các cặp nam, nữ khi đến tuổi lập gia đình. Theo đó, khi đã ưng thuận thì cô gái sẽ nói với gia đình đến nhà trai làm lễ trao vòng đính ước. Lễ vật mang sang tùy theo yêu cầu của nhà trai, nhưng nhất thiết phải có 8 chiếc vòng đồng và một chiếc chăn địu (người Êđê gọi là Kông span băn bă) biểu thị cho lòng biết ơn của cô gái với mẹ chồng vì công lao sinh thành, dưỡng dục chàng trai nên người. Trong quá trình làm lễ, chiếc vòng đồng có ý nghĩa như chiếc nhẫn cưới được đại diện hai bên gia đình trao cho đôi trẻ với lời căn dặn về cuộc sống hôn nhân, đạo làm chồng, làm vợ. Khi cùng chạm tay vào chiếc vòng đồng, hai người chính thức trở thành vợ chồng của nhau, cam kết trước hai bên gia đình sẽ chung sống hạnh phúc suốt đời bên nhau. Cặp vòng đồng được đeo vào cổ tay hai vợ chồng là chứng nhân cho cuộc hôn nhân bền chặt, gắn bó. Nếu như một trong hai người không làm trọn như lời đã thề hẹn thì sẽ phải trả lại vòng tay và bị phạt đền lại cho gia đình của người kia gấp đôi hoặc gấp ba số của hồi môn đã đưa ra trong lễ đính ước.

Chiếc vòng đồng còn gắn kết tình yêu thương giữa gia đình người Êđê với một người không phải máu mủ, ruột rà thông qua lễ kết nghĩa. Gia đình sẽ trao cho người anh em kết nghĩa chiếc vòng đồng như một vật giao ước, công nhận người đó trở thành một thành viên trong gia đình, họ hàng. Hai bên được gắn kết như ruột thịt và cùng chia sẻ những chuyện vui buồn hay khó khăn, hoạn nạn. Người được kết nghĩa cũng có trách nhiệm và vai trò như những người anh em trong họ hàng của gia đình làm lễ kết nghĩa.

Vòng đồng còn là món quà ý nghĩa được các thành viên trao nhau trong các nghi lễ.

Người Êđê cũng quan niệm chiếc vòng đồng là vật quan trọng để kết nối với các thần linh, thay cho lời cầu xin hay hứa hẹn. Ông Y Hơ Êban (ở buôn Knia 4, xã Ea Bar, huyện Buôn Đôn) cho biết, người Êđê rất coi trọng lời đã hứa, nhất là lời hứa trước các thần linh và buôn làng. Do vậy, khi chưa thể thực hiện lời đã hẹn, tùy vào điều kiện gia đình, họ sẽ làm lễ nhắc vòng đồng để xin dời hẹn đến khi thích hợp. Chiếc vòng đã khắc, đeo trên cổ tay nhưng còn chưa tới ngày tháng đã định hay chưa đủ các điều kiện về kinh tế để thực hiện như đã hẹn thì có thể dời hẹn lại bằng một nghi lễ, ngày xưa gọi là nhắc vòng đồng.

Trước kia, chiếc vòng đồng hiện diện trong nhiều sự kiện quan trọng của người Êđê với ý nghĩa đặc biệt. Ngày nay, mặc dù các nghi lễ không còn nhiều như trước nhưng ở Đắk Lắk, chiếc vòng đồng vẫn được gìn giữ cẩn thận như một báu vật quý giá. Khi xuất hiện ở các nghi lễ, nó trở thành vật quý được mọi người trao nhau như một phong tục đẹp được gìn giữ.

An Phương