Chiêm ngưỡng bảo vật quốc gia Đài thờ Mỹ Sơn A10

Theo tư liệu của người Pháp, đến đầu thế kỷ 20, Khu di tích Mỹ Sơn (nay là Khu đền tháp Mỹ Sơn, xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam) có khoảng 70 công trình đền tháp, niên đại từ thế kỷ 7 – 13.

Tuy nhiên, do thời gian và chiến tranh tàn phá, số đền tháp còn lại hiện nay chỉ khoảng 30 công trình (kể cả mới được trùng tu những năm gần đây), hầu hết không nguyên vẹn. Từ những năm 1980, khi triển khai một số dự án bảo tồn Khu di tích Mỹ Sơn đã phát hiện thêm nhiều hiện vật bằng sa thạch, đất nung có giá trị mỹ thuật, kỹ thuật cao. Nổi bật nhất là Đài thờ Mỹ Sơn A10 và Ekamukhalinga. 

Linga và Yoni được phát hiện tại Đài thờ Mỹ Sơn A10. Ảnh: Ban Quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn

Theo hồ sơ Đài thờ Mỹ Sơn A10 hiện đang được lưu trữ tại Ban Quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn, huyện Duy Xuyên, vào giữa tháng 5/2020, trong quá trình khai quật và phát lộ tại đền A10, các chuyên gia Ấn Độ và Việt Nam đã phát hiện đài thờ sa thạch với Linga - Yoni liền khối còn khá nguyên vẹn, được đánh giá có kích thước lớn nhất trong điêu khắc Chămpa cho đến nay. Đài thờ có niên đại từ cuối thế kỷ 9 đến đầu thế kỷ 10.

Đây là một đài thờ vuông được ghép từ 17 khối sa thạch, xếp thành 5 lớp chồng lên nhau, có kích thước: cao 2,26 m, dài 2,58 m, rộng 2,58 m. Trên đài thờ là bộ Linga và Yoni liền khối, trong đó Yoni có kích thước dài 2,25 m, rộng 1,69 m, dày 31 cm; Linga có đường kính 55 cm, cao 57 cm là hình trụ tròn, được mài nhẵn, có đường gờ chạy vòng quanh. Vào ngày 10/8/2021, Hội đồng thẩm định bảo vật tỉnh Quảng Nam và Ban Quản lý Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn đã nghiệm thu thống nhất hồ sơ khoa học về Đài thờ Mỹ Sơn A10, trình Hội đồng thẩm định bảo vật quốc gia công nhận Đài thờ Mỹ Sơn A10 là bảo vật quốc gia.

Đài thờ Mỹ Sơn A10 nằm trong đền A10 thuộc nhóm tháp A của Khu đền tháp Mỹ Sơn. Theo đánh giá của các chuyên gia, hiện trạng Đài thờ Mỹ Sơn A10 còn khá nguyên vẹn, được tạo tác bằng chất liệu đá sa thạch, có niên đại cuối thế kỷ 9, đầu thế kỷ 10. Linga có vết rạn nứt chạy dọc từ chân lên đỉnh nhưng nhìn chung chất lượng đá xây đài thờ còn khá tốt. Đài thờ bảo tồn được kỹ thuật xây dựng đá, là nơi duy nhất tìm thấy chất liệu chì trong mộng đuôi cá, kỹ thuật này chỉ còn lại Mỹ Sơn cũng như trong kỹ thuật xây dựng đá của kiến trúc Chămpa nói chung.

Đài thờ Mỹ Sơn A10 tại Khu đền tháp Mỹ Sơn. Ảnh: Ban Quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn.

Đài thờ Mỹ Sơn A10 là bộ đài thờ gốc, độc bản, được sắp xếp và tái định vị ở vị trí ban đầu vốn có trong đền A10. Bộ đài thờ này có hoa văn trang trí đặc trưng tương tự với kiến trúc của nó, mang phong cách Đồng Dương thế kỷ 9 - 10 mà không bắt gặp một đài thờ nào khác cùng nền văn hóa Chămpa. Phần đế của đài thờ có trang trí là phần rộng nhất, sử dụng vòm cửa nhỏ, trụ áp tường có trang trí, một số nhân vật như đạo sư ở mặt Bắc đài thờ trong tư thế rajalilasana đầu với kiểu thức jata-mukuta. Phần thân bệ thờ trang trí các gờ, giật cấp, đối xứng, các viền khung. Những đặc điểm trang trí này khá quen thuộc ở Đài thờ Mỹ Sơn E1. Tuy nhiên, các họa tiết trang trí, các nhân vật xuất hiện dưới các vòm cửa nhỏ thể hiện rõ thời đại xây dựng đài thờ này. Đài thờ mô phỏng các mô típ kiến trúc của đền A10 và là những mô típ đặc trưng của phong cách Đồng Dương như các trang trí vòm cửa với hình sâu, các bó hoa hình đàn thất huyền trên trụ áp tường. Các nhân vật là các nhà tu khổ hạnh đứng dưới vòm cửa trong tư thế chắp tay trước ngực (anjali mudra) với sampot có hai dải dây dài hai bên, đầu đội kirita-mukuta với chét hoa ở giữa, khuôn mặt hơi vuông, trán ngắn, dái tai lớn chảy trên vai.

Trải qua bao biến cố lịch sử, đài thờ này và kiến trúc của nó trở thành ngôi đền chính thờ Shiva giáo tiêu biểu và duy nhất của giai đoạn thế kỷ 9 - 10 dưới vương triều Indrapura (875 - 915) còn lại cho đến nay. Mặc dù dưới vương triều Indrapara, Phật giáo phát triển nhưng Hindu giáo vẫn được thực hành mà minh chứng tiêu biểu nhất và mang tính biểu tượng cao nhất của Shiva giáo trong giai đoạn này chính là Đài thờ Mỹ Sơn A10 cùng kiến trúc của nó.

Sơn Gia Phúc