Nâng cao cảnh giác để không mắc bẫy

Với những kịch bản giả danh, dàn dựng tinh vi, loại tội phạm “bắt cóc online” không chỉ chiếm đoạt số tiền lớn mà còn đẩy nhiều gia đình vào trạng thái khủng hoảng.

Để làm rõ bản chất vấn đề cũng như biện pháp phòng ngừa, phóng viên Báo và Phát thanh, Truyền hình Đắk Lắk đã có cuộc trao đổi với Thượng tá Nguyễn Quang Vịnh, Trưởng Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao - Công an tỉnh Đắk Lắk.

Thượng tá Nguyễn Quang Vịnh.

* Nhìn từ các vụ việc trong và ngoài tỉnh có thể thấy nạn nhân bị "bắt cóc online” thường là học sinh, sinh viên. Các đối tượng có thể chiếm đoạt số tiền rất lớn chỉ sau vài cuộc gọi. Thưa ông, vì sao thủ đoạn của chúng dễ khiến nhiều nạn nhân sập bẫy?

- Thủ đoạn “bắt cóc online” thường được dàn dựng theo một kịch bản chặt chẽ gồm 4 bước: giả danh cơ quan chức năng - cô lập nạn nhân - ép dựng cảnh bị bắt cóc - tống tiền gia đình. Học sinh, sinh viên là đối tượng bị nhắm đến vì đây là lứa tuổi thiếu kinh nghiệm xử lý khi gặp sự cố, dễ hoảng loạn khi nghe nhắc đến công an, tòa án hay các tội danh nghiêm trọng. Đặc biệt, nhiều em ngại chia sẻ với cha mẹ nên khi bị cô lập dễ bị mất chỗ dựa tinh thần.

Bên cạnh đó, giới trẻ giao tiếp, tiếp cận nhiều với điện thoại, mạng xã hội, từ đó dễ bị khai thác thông tin cá nhân. Tội phạm mạng lại hoạt động xuyên biên giới, có tổ chức, sử dụng công nghệ cao để giả mạo số điện thoại, video call, thậm chí tạo dựng hiện trường giả. Những yếu tố này khiến nạn nhân khó phân biệt thật - giả.

Một nguyên nhân quan trọng khác là sự chủ quan. Dù cơ quan chức năng đã không ít lần cảnh báo nhưng nhiều người vẫn nghĩ “chuyện đó không thể xảy ra với mình”. Do vậy, khi rơi vào tình huống, họ thường mất bình tĩnh, xử lý thiếu kịp thời và dễ dàng bị dẫn dắt. Đây chính là lỗ hổng mà tội phạm triệt để lợi dụng.

* Các thủ đoạn hiện nay không chỉ dừng ở đe dọa tống tiền mà còn biến tướng thành nhiều dạng tội phạm đa tầng, như mua bán người hay lừa đảo xuyên quốc gia. Ông có thể phân tích rõ hơn về tính nguy hiểm này?

- Hầu hết các đường dây “bắt cóc online” đều do tổ chức tội phạm trong hoặc ngoài lãnh thổ Việt Nam điều hành. Sau khi thực hiện chiêu trò tống tiền, nếu không đạt được mục đích, chúng sẽ chuyển sang các thủ đoạn khác nguy hiểm hơn.

Học sinh Trường THPT Lê Quý Đôn (phường Buôn Ma Thuột) nêu ý kiến về việc sử dụng mạng xã hội tại chương trình “Không một mình - Cùng nhau an toàn trực tuyến”.

Có trường hợp nạn nhân bị dẫn dụ xuất cảnh trái phép qua các đường mòn, sau đó bị lừa bán vào đường dây mua bán người. Nhiều em bị ép buộc lao động nặng nhọc, bị cưỡng bức hoặc thậm chí bị biến thành công cụ phạm tội. Chúng có thể huấn luyện chính nạn nhân quay trở lại tham gia vào các phi vụ lừa đảo trực tuyến, hoặc tiếp tục thực hiện hành vi “bắt cóc online” với người khác.

Điều đó cho thấy loại tội phạm này không chỉ dừng ở lừa đảo chiếm đoạt tài sản mà còn gắn với nhiều hệ lụy xã hội: mất an toàn cho nạn nhân, ảnh hưởng trật tự an ninh, gây khó khăn cho công tác quản lý xuất nhập cảnh và phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia. Chúng ta cần nhìn nhận “bắt cóc online” không phải là hiện tượng đơn lẻ mà là mắt xích trong mạng lưới tội phạm có tổ chức, tính toán kỹ lưỡng và biến hóa khôn lường.

* Dù là thế hệ tiếp xúc công nghệ thường xuyên nhưng học sinh, sinh viên vẫn dễ trở thành nạn nhân. Vậy theo ông, các em cần được trang bị những kỹ năng và dấu hiệu nhận diện nào để có thể tự bảo vệ mình?

- Trước hết, cần nhớ rằng công an, viện kiểm sát, tòa án hay bất kỳ cơ quan bảo vệ pháp luật nào không bao giờ làm việc qua mạng xã hội, tin nhắn hay cuộc gọi trực tuyến. Nếu có người tự xưng như vậy thì chắc chắn là lừa đảo.

Thứ hai, khi nhận cuộc gọi lạ với nội dung đe dọa, các em học sinh, sinh viên cần bình tĩnh, ngắt máy ngay, báo cho gia đình hoặc thầy cô. Đặc biệt, tuyệt đối không nghe theo hướng dẫn tải hoặc click vào ứng dụng lạ, không tự quay video, chụp hình, không cung cấp dữ liệu cá nhân, không tự tách mình khỏi gia đình hay bạn bè theo yêu cầu của đối tượng.

Quan trọng hơn cả là phải giữ bình tĩnh. Tâm lý hoảng loạn là điều kiện để tội phạm thao túng. Nếu không hoang mang, không sợ hãi và không làm theo chỉ dẫn của chúng, thì âm mưu lừa đảo sẽ thất bại. Đồng thời, các em cũng cần nâng cao kiến thức về an toàn mạng, kỹ năng nhận diện cuộc gọi giả mạo, video call dàn dựng… Đây là “lá chắn” quan trọng để bảo vệ chính mình trong môi trường số đầy rủi ro hiện nay.

* Xin cảm ơn Thượng tá!

Lê Thành (thực hiện)