Lưu giữ bản sắc lễ mừng thọ của người M'nông R'lăm

Lễ mừng thọ người M’nông vừa được Sở VH-TT&DL phối hợp với chính quyền địa phương phục dựng, tái hiện sinh động tại buôn M’liêng, xã Đắk Liêng.

Hoạt động này không chỉ thể hiện sự tôn quý người cao tuổi mà còn góp phần lan tỏa bản sắc văn hóa đặc sắc của cộng đồng người M’nông ven hồ Lắk.

Tại Nhà văn hóa cộng đồng buôn M’liêng, đông đảo người dân có mặt từ sớm để chứng kiến nghi lễ mừng thọ cụ ông Y Mang Ênuôl (71 tuổi) và cụ bà H Ngỗn Bkrông (68 tuổi). Trong không gian đậm chất truyền thống của người M’nông, nghi lễ được mở đầu bằng màn đón tiếp khách thông qua nhịp chiêng ngân của các nghệ nhân trong buôn.

Theo Bí thư Chi bộ buôn M’liêng Y Poan Bkrông, cồng chiêng được buôn duy trì thường xuyên. Người M’nông R’lăm tại đây chủ yếu sử dụng hai loại là chiêng Knah và chiêng Ba, được gọi chung trong tiếng M’nông là Goong Pêt.

Cồng chiêng là một phần không thể tách rời khỏi đời sống tâm linh và văn hóa cộng đồng của người M’nông. Nó được xem là linh hồn của các nghi lễ, là phương tiện giao tiếp với Yang (thần linh) và tổ tiên, đồng thời là cầu nối để các thế hệ trong buôn làng gắn kết với nhau.

Thầy cúng đeo vòng tay may mắn cho cụ ông, cụ bà được mừng thọ.

Sau màn chào đón khách, thầy cúng sẽ lấy một chiếc sừng, ống tre chứa đầy rượu cần để mời thần linh. Dưới gốc cây đa hơn 200 năm tuổi, các nghi thức mời Yang được thầy cúng tái hiện sinh động, mở đầu cho chuỗi nghi lễ quan trọng.

Theo thầy cúng Y Thi Du, mừng thọ là một nghi lễ được thực hiện theo nhiều bước cúng khấn trang trọng. Trước hết, cúng mời các vị thần linh (thần sông, thần núi, thần cây…) về với gia đình, phù hộ cho ông bà, tổ tiên. Sau đó, thầy cúng sẽ dùng rượu cần dâng lên bộ chiêng và bộ trống da trâu; tiếp đến là phần nghi thức cúng Yang, tổ tiên và phần quan trọng nhất của buổi lễ là nghi thức mừng sức khỏe của người được mừng thọ; cuối cùng con cháu tặng quà cho người được mừng thọ và giao lưu rượu cần, múa xoang.

Trước kia, theo tục lệ, lễ mừng thọ cha mẹ thường do người con gái cả trong nhà đứng ra tổ chức. Ngày nay, để thể hiện lòng hiếu thảo, tất cả con cái đều có thể cùng nhau tổ chức lễ mừng thọ cho cha mẹ mình. Buổi lễ thường được tổ chức sau khi đã kết thúc mùa nương rẫy, khoảng cuối tháng 12 (âm lịch) đến mùa hoa Pơ Lang nở, khi mọi công việc đồng áng đã thu xếp ổn thỏa.

Lễ vật chuẩn bị cho nghi lễ gồm rượu cần, bắt buộc phải có 3 hoặc 5 ché rượu Rlung (một loại rượu quý, ngon và có giá trị); vật hiến sinh là một con trâu, bò hoặc một con heo lớn chừng 70 kg trở lên; các món ăn truyền thống như xôi, thịt và các vật phẩm khác. Lễ vật phụ thuộc vào điều kiện kinh tế của gia đình, nếu gia đình giàu có hơn, họ có thể dùng trâu hoặc bò để cúng mừng thọ.

Ông Y Mang Ênuôl, người cao tuổi được vinh dự chọn để tổ chức lễ mừng thọ trong đợt phục dựng lần này tại buôn M’liêng không giấu được sự xúc động: “Tôi đã hơn 70 tuổi rồi, được chọn để làm nghi lễ phục dựng lễ mừng thọ lần này, đối với tôi và cả gia đình là một niềm vinh dự lớn lao. Đây không chỉ là lễ mừng thọ cho hai vợ chồng, mà còn là cơ hội để con cháu và bà con trong buôn được chứng kiến và hiểu rõ hơn về phong tục truyền thống quý báu của cha ông”.

Gia chủ, người nhà và khách mời chung vui bên ché rượu cần và giao lưu múa xoang.

Bí thư Chi bộ buôn M’liêng Y Poan Bkrông cho biết, buôn M’liêng có 245 hộ, hơn 1.000 nhân khẩu, trong đó người M’nông chiếm hơn 70%. Những năm qua, người dân nơi đây đã nỗ lực gìn giữ và tái hiện nhiều nghi lễ truyền thống quan trọng, tạo nên sự sống động trong sinh hoạt cộng đồng. Đơn cử như các lễ mừng nhà mới, cúng sức khỏe, cúng bến nước, cúng thần linh và lễ mừng thọ.

Lễ mừng thọ được tổ chức cho các cụ từ 70 tuổi trở lên là nghi lễ thể hiện lòng tôn vinh và biết ơn sâu sắc của con cháu đối với công ơn sinh thành, dưỡng dục của ông bà, cha mẹ. Đây không chỉ là dịp cầu chúc sức khỏe mà còn là cơ hội để gắn kết gia đình và củng cố tinh thần cộng đồng người M’nông.

Ông Nguyễn Trọng Biết, Phó Chủ tịch UBND xã Đắk Liêng nhấn mạnh: “Việc phục dựng nghi lễ là hoạt động giúp địa phương bảo tồn các nghi lễ truyền thống. Đồng thời, đây là cơ hội quý báu để tạo điều kiện cho cộng đồng dân cư được tham gia và tiếp tục phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc mình. Qua hoạt động này, địa phương mong muốn góp phần nâng cao nhận thức của thế hệ trẻ về giá trị văn hóa truyền thống; tạo môi trường kết nối, giao lưu và quảng bá hình ảnh văn hóa đặc sắc của các dân tộc tại xã Đắk Liêng nói riêng, tỉnh Đắk Lắk nói chung, thu hút sự quan tâm của du khách và các nhà nghiên cứu văn hóa".

Hoàng Tuyết