Độc đáo món cheo cá mát của người Pa Kô

Ai từng được thưởng thức món cheo cá mát của đồng bào Pa Kô sinh sống tại tỉnh Quảng Trị sẽ khó có thể nào quên. Vị ngọt, ngon từ thịt cá, mùi thơm lựng của tiêu rừng và độ cay nồng của ớt bột tạo nên hương vị thơm ngon và độc đáo, dễ gây “ghiền”…

 

Người Pa Kô thường chọn cá suối để làm cheo cá nhưng không phải cá suối nào chế biến món này cũng ngon. Muốn làm món cheo cá ngon thì phải chọn cá mát (một loại cá được xem là đặc sản ở vùng miền núi dọc miền Trung). Theo già làng Hồ Mơ (ở khe Sa Lau, thôn Parin, xã A Dơi, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị) cá mát thích sống ở nơi đầu nguồn sông suối, nhất là những vực nước sạch sẽ, yên tĩnh.

 

Tháng Chạp hằng năm là mùa sinh sản của cá mát, chúng thường làm tổ ở những hốc nước trong xanh và ăn rêu, tảo mọc theo vách đá hai bờ sông suối nên thịt cá mát thơm ngon, bùi, béo. Đến tháng Giêng, khi cá lớn độ ngón tay cái của người lớn thì người Pa Kô bắt đầu xuống suối đánh bắt cá mát.

 

Ngày trước sông suối chưa bị ô nhiễm, vào mỗi đêm đánh bắt (cá mát thường chao lượn trắng bạc trên mặt nước để ăn côn trùng vào ban đêm) thì họ chỉ việc lặn xuống giữa lòng suối để bắt cá. Với loài cá này, con nào to nhất cũng chỉ đạt khoảng nửa lạng. Cá mát ăn ngon nhất chính là lứa cá nhỏ bằng đầu ngón tay vì xương cá sẽ mềm, dễ chế biến món cheo cá.

 

Món thịt khô nướng chấm cheo cá mát của người Pa Kô.

Cá đánh bắt về đem nướng lên để gác bếp nhưng không để quá khô, sau đó giã nát cùng với muối và ớt khô, riềng, bỏ thêm chút hạt tiêu rừng và ngò gai sẽ tạo nên món chấm rất độc đáo. Cheo cá thường được ví như “nước mắm khô” dùng để chấm với cơm, xôi, thịt, rau rừng hay nêm nếm vào các món ăn như xào, luộc, kho… cho món ăn được “thăng hoa”, thêm hương vị. Cheo cá ngon thì phải có mùi thơm đặc trưng và toát lên vị ấm nồng của ớt, mùi thơm của tiêu rừng, riềng rừng.

 

Cheo cá được sử dụng rộng rãi trong đời sống ẩm thực của người Pa Kô. Với hầu hết người Pa Kô, trong bữa cơm hằng ngày mà không có cheo cá thì cảm thấy thiếu thiếu và bữa cơm trở thành nhạt nhẽo. Không những vậy, cheo cá còn là món quà độc đáo cho những người con xa quê hương.

 

Ngoài ra, món cheo cá dùng để nhâm nhi với rượu cần trong tiết trời se lạnh giữa đại ngàn Trường Sơn rất thú vị. Vào dịp cúng tế, cưới xin, Tết Nguyên đán, người Pa Kô sẽ mời khách uống rượu cần nhắm với xôi vò nếp rẫy hay các loại rau rừng luộc chấm cheo cá mát. Đây là một trải nghiệm ẩm thực thú vị, độc đáo, bất ngờ và khó quên đối với thực khách.

 

Ngày nay, khi giao lưu văn hóa giữa các dân tộc, vùng miền ngày một phát triển, món cheo cá không còn bó hẹp trong bữa ăn gia đình của người Pa Kô mà đã trở thành món ăn “đặc sản” vùng cao được du khách mọi miền ưa chuộng.

 

Tiên Sa